شوش؛ شهر جهانی، بدون جشن بدون خوشحالی 

خورنا- گزارش از سایت صدای میراث، انجمن مفاخر معماری ایران در تازه ترین نشست خود پرونده شوش را روی میز گذاشت و از فعالان میراث فرهنگی و رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان پرسید چرا شوش مهم است؟ همین پرسش عنوان نشست انجمن مفاخر معماری ایران بود و علیرضا قهاری رییس انجمن مفاخر معماری ایران در جمع دوستداران میراث فرهنگی و مدیران شوش به این دلیل که چرا هیچ جشنی برای ثبت جهانی شوش گرفته نشد گلایه کرد.

او گفت که برای ثبت جهانی یک اثر از فلسطین در فهرست میراث جهانی یونسکو، فلسطینی ها به همان اندازه که ایرانی ها برای مسابقات فوتبال به خیابان های شهر ریختند به خیابان ها رفتند و جشن ثبت جهانی یک اثر تاریخی را گرفتند. در حالی که در ایران وقتی یک اثری به ثبت جهانی می رسد نه در دولت و نه میان ملت انگار که نه انگار این اتفاق افتاده است.

قهاری با ابراز تاسف از بی توجهی به میراث فرهنگی و ثبت جهانی آثار تاریخی کشور گفت: ۵ تیرماه ۱۳۸۰ شوش به ثبت ملی رسید و ۱۵ سال بعد ثبت جهانی شد. اما متاسفانه هیچ جشنی برای جهانی شدن این محوطه باستانی مهم کشور گرفته نشد.

انجمن های میراث‌فرهنگی به اتفاقات شوش معترض‌اند/چرا باستان‌شناس‌ها در قبال اتفاقات شوش سکوت کردند؟

مجتبی گهستونی از فعالان میراث فرهنگی استان خوزستان در نشست «چرا شوش مهم است؟» که به همت انجمن مفاخر معماری در موزه امام علی (ع) برگزار شد از اعتراض جدی انجمن‌های میراث فرهنگی به اتفاقات رخ داده در شهر شوش خبر داد.

او گفت: انجمن‌ها به عنوان دوستداران میراث فرهنگی نسبت به هر آنچه در شوش اتفاق افتاده است معترض هستند و اعتراض خود را با صدای بلند در رسانه ها فریاد می‌زنند و و به اطلاع مدیران و مسئولین میراث فرهنگی استان خوزستان و کشور می‌رسانند.

عضو انجمن میراث فرهنگی استان خوزستان گفت: اعتراضات ما فقط مربوط به اتفاقات رخ داده در شوش نیست که متوجه شوشتر و ایذه و همه گسل های میراثی در خوزستان است.

او گفت: ۵ تیرماه سالروز ثبت جهانی شوشتر و ۱۳ تیرماه نیز زمان ثبت جهانی شوش است. در حالی که طی سال های گذشته شاهد چالش های بی‌شمار در سطح شهرستان شوش بودیم و بخشی از آسیب هایی که به شوش وارد شد به دلیل تصمیمات نادرست مدیران بومی و غیربومی استان خوزستان در سازمان های مختلف صورت گرفته است.

به گفته او، بسیاری از مکان های باستانی شوش به دلیل توسعه ناپایدار شهری طی چند دهه اخیر تخریب شده اند.

پهنه‌های تاریخی شوش تخریب شده‌اند

گهستونی سپس به اتفاقات شهر شوش اشاره کرد و گفت: بخشی از پهنه‌های تاریخی شوش دچار تخریب شده است. در شهرستان شوش تپه‌های باستانی زیادی توسط مدیران شهری و حتی مردم شهر مورد آسیب قرار گرفته است و حالا سوال ما این است که چرا باستان‌شناسان کشور در قبال اتفاقاتی که در شوش رخ داده است سکوت کرده‌اند؟

او با طرح این سوال که چرا جشن ثبت جهانی شوش تاکنون برگزار نشده است؟ گفت: وقتی تلاش های مردم از سوی مسئولین مورد توجه قرار نگیرد تلاش آن‌ها نیز چندان موفق نخواهد بود و امروز به جرات می‌گوییم که مسئولان میراث فرهنگی و مردم در شهر شوش با یکدیگر در تعارض هستند.

گهستونی تاکید کرد: مردم در شهر شوش نگران هستند و بخشی از نگرانی آن‌ها قابل توجه است و بخشی دیگر تحت تاثیر جریان‌های مختلف است که پذیرفتنی نیست.

او گفت: به دلیل تعارض بین مردم و مسئولین در شوش است که مدیران شهری و مردم هنوز نتوانسته‌اند به گفتمان مناسبی در این شهر تاریخی برسند.

وی گفت: امروز مدیران بخش های مختلف در شوش، منهای مدیران میراث فرهنگی از جمله تخریب کنندگان اصلی شهر شوش هستد. وقتی یک مسئول برای اجرایی شدن یک پروژه تهدید می‌کند که اگر آن پروژه اجرایی نشود ساختمان میراث‌فرهنگی را روی سر آن‌ها خراب می‌کند یا وقتی مدیری برای اجرایی شدن یا نشدن یک پروژه تهدید می‌کند که باید از روی جنازه او رد شوند، فکر می‌کنید چه جریانی در شهر شوش و بین مردم حاکم می‌شود؟

شوش همچنان در تهدید

او به ماجرای زیرگذر شوش اشاره کرد که بارها در رسانه ها مطرح شد و به خبر مهم حوزه میراث فرهنگی تبدیل شده بود.

گهستونی گفت: درخصوص زیر گذر شوش بسیاری از کارشناسان اعم از باستان شناس ها و معمارها شوش را تنها گذاشتند و هیچ کدام سخن نگفتند. دلایلشان متعدد بود. مثلا می گفتند موضوع درون شهری یا درون استانی است و موضوع ما نیست. در حالی که وقتی شوش به دلایل مختلف سرآمد شهرهای جهان می شود چگونه می شود که باستان شناس ها به خودشان اجازه ندهند سخنی در موضوع احداث زیرگذر شوش بگویند. اما انجمن های میراث فرهنگی با کمک رسانه ها و مدیران میراث فرهنگی و پایگاه های میراث جهانی توانستند فشارهای مرتبط با احداث زیرگذر را برطرف کنند.

گهستونی با تاکید بر این که نباید تنها از منظر میراث فرهنگی به شوش نگاه کرد که باید از منظر طبیعت و دین هم به شوش توجه داشت. مثلث میراث جهانی شوش، چغازنبیل و شوشتر دارای رودخانه ها، جنگل و گونه های جانوری متعدد است. کدام شهر در دنیا وجود دارد که سه رودخانه در آن جاری باشد؟ دو پارک ملی و جنگل داشته باشد و گوزن زرد ایرانی هم در آن آزادانه زندگی کند؟ به همه این موارد حالا ثبت جهانی اثر را هم اضافه کنید.

وی تاکید کرد: امروز تهدیدهای بسیار زیادی متوجه شوش است. احداث زیرگذر و احداث پل نظام مافی یکی از آن ها است. غرب شوش هم واقعا رها شده است. فاتحه ایوان کرخه را هم باید خواند. بویژه آن که در ۲۰ سال اخیر هر چه سازه تاریخی هم داشته نابود شده است. با این حال نباید ناامید شد.

او افزود: برغم آن که تمام آثار تاریخی در خوزستان در معرض خطر هستند اما خوزستان به لحاظ فرهنگی و هویتی باید مورد توجه جدی قرار بگیرد چون از دست رفتن خوزستان، می تواند خطرات زیادی برای کشور داشته باشد.

چرایی اهمیت شوش

محمدحسین ارسطو زاده معاون میراث فرهنگی استان خوزستان اما در این نشست به تشریح چرایی اهمیت شوش پرداخت و گفت: برای ثبت جهانی سازه های آبی شوشتر از سال ۸۶ درگیر بودیم و ۱۲۰ شیت نقشه برای پرونده ثبت جهانی سازه های آبی شوشتر تهیه کردیم و ۱۴ بنای آبی را در یک پرونده به ثبت جهانی رساندیم.

او با اشاره به سخت گیری های یونسکو برای ثبت جهانی یک اثر تاریخی گفت: پرونده ثبت جهانی شوش دو بار برگشت خورد در سال ۹۴ توانستیم رفع نواقص و ساماندهی محوطه را انجام دهیم.

به گفته ارسطو زاده برای ثبت جهانی یک اثر ارزیابان یونسکو سوالاتی در مورد اصالت و تاریخچه اثر و پلان مدیریت ۲۰ ساله آن اثر و چگونگی حفاظت از آن مطرح می کنند و آنجا است که ناچاریم میراث جهانی را به سطحی از استانداردهای بین المللی برسانیم که خدمات گردشگری تنها بخشی از آن است و ساختار و نظام مند بودن مدیریت اثر بخش مهمتر!

شوش نیازمند جشن جهانی شدن است

معاون میراث فرهنگی استان خوزستان اما در تشریح اهمیت ثبت جهانی یک اثر گفت: وقتی یک اثر به ثبت جهانی می رسد یونسکو بصورت متناوب کمک های کارشناسی و فنی و پول و یورو و دلار نمی دهد بلکه پشتیبانی مهندسی و فنی می کند. مگر در مواقع بحران و خطر اتفاق بیفتد مانند آنچه در ارگ بم اتفاق افتاد و زلزله ای واقع شد و یونسکو بطور مستقیم به این اثر جهانی ورود کرد و هزینه هم برای ارگ بم پرداخت. امتیازات دیگر ثبت جهانی یک اثر آن است که یونسکو در بعد جهانی اثر را معرفی می کند و بروشورهای میراث جهانی را منتشر می کند.

به گفته ارسطوزاده، سومین امتیاز ثبت جهانی یک اثر نیز آن است که اثر تحت نظارت و حمایت سازمان ملل متحد قرار می گیرد. به عنوان مثال در صورت تخریب تعمدی یک اثر ثبت جهانی شده در جنگ ها و نزاع های بین المللی، انهدام آن اثر به معنای جنایت جنگی است و مرتکبین مورد تعقیب بین المللی قرار می گیرند.

وی به مسئولیتی که دولت ها در قبال ثبت جهانی یک اثر تاریخی پیدا می کنند نیز اشاره کرد و گفت: مسئولین کشورها موظف می شوند برای رسیدن به برنامه ای که تعریف می شود در عرصه مدیریتی اعتبار اختصاص بدهند و تخصیص این اعتبارها نیز کمتر دچار سیاست بازی می شود. ردیف اعتباری به میراث جهانی اختصاص می یابد.

معاون میراث فرهنگی استان خوزستان موضوع ثبت جهانی شوش و لزوم برپایی جشن ثبت جهانی این اثر در خوزستان را مهم خواند و گفت: وقتی مردم منطقه شاهد برپایی جشن ثبت جهانی اثری باشند که سال ها آن اثر را در برگرفته اند و با آن زندگی کرده اند آنزمان اثر تاریخی ثبت ملی و جهانی شده را مال خود بدانند و از آن حفاظت کنندو به جهانی بودن آن افتخار کنند. این یکی از اجزای تعامل میان آثار تاریخی و مردمی است که پیرامون یک اثر زندگی می کنند.

شوش شهر غارت شده/ اروپایی‌ها عهد عتیق خواندند و شوش را در خوزستان یافتند

لقمان احمدزاده کارشناس ارشد باستان‌شناسی از پایگاه میراث جهانی شوش با اشاره به ارزش های تاریخی محوطه ثبت جهانی شده شوش گفت: در دنیای غرب خیلی‌ها براساس آنچه از کتاب عهد عتیق خوانده بودند می‌دانستند که شهری به نام شوش وجود داشته است.

به گفته او، در کتاب عهد عتیق چندین داستان روایت شده است که در داستان های دانیال پیامبر و استر و مردخای به طور واضح به شهر شوش اشاره شده است و به دلیل این کتاب اروپایی ها کنجکاو شدند که در جست وجوی شهری به نام شوش برآیند.

فرانسوی‌ها آثار شوش را به موزه‌هایشان منتقل کردند

لقمان احمدزاده این سخنان را در نشست چرا شوش مهم است اعلام کرد و گفت: اروپایی ها حدس می زدند که شهر باستانی شوش به واسطه وجود آرامگاه دانیال پیامبر در آن، باید در همین محدوده امروزین باشد. براساس همین کنجکاوی ها بود که یک سرهنگ انگلیسی در فاصله سال های ۱۸۵۰ تا ۵۲ به کاوش در محدوده شوش پرداخت و نخستین بقایای یک کاخ آشکار شد و کتیبه های به دست آمد که در آن ها به صراحت مشخص می کرد این محدوده همان شوش باستانی است که در کتاب عهد عتیق از آن یاد شده است. در آن کاوش ها کاخ آپادانا و سرستون معروف سنگی نیز به دست آمد.

احمدزاده به آغاز کاوش فرانسوی ها پس از انگلیسی ها در شوش اشاره کرد و افزود:  فرانسوی ها در فاصله سال های ۱۸۸۴ تا ۱۸۸۶ در شوش کاوش کردند و اشیای زیادی به دست آوردند که بخش زیادی از آن ها را به موزه های فرانسه منتقل کردند. آجرهای لعابدار با نقوش مختلف از جانوران اسطوره ای و افسانه ای تا سربازان هخامنشی از این محوطه به دست آمد که بیشتر آن ها در موزه های فرانسه است.

او گفت: ژاک دومورگان نخستین فرانسوی بود که به شوش اعزام شد و قرارداد ۱۰۰ ساله برای کاوش در شوش داشت. او ابتدای عزیمت به شوش چادری برپا کرد و هیات خود را در چادر مستقر کرد اما چون نمی شد برای یکصدسال در چادر ماند آن ها قلعه شوش را بنا کردند و مصالح قلعه را از آجرها و خشت ها و کتیبه هایی تهیه کردند که از محوطه باستانی شوش کشف کردند. دومورگان شایای بسیار بیشتری در شوش کشف کرد. یکی از آن ها لوح حمورابی بود که نشان می داد امپراتوری ایلامی ها ۱۴۰۰ سال تداوم داشت در حالی که براساس اسناد به دست آمده از تمدن بین النهرین بیشتر امپراتوری های بین النهرین ۲۰۰ سال بیشتر تداوم نداشتند اما در شوش ایلامی ها ۱۲۰۰ سال حکومت کردند.

به گفته این کارشناس ارشد باستان شناسی در پایگاه میراث جهانی شوش، نخستین کاوش های باستان شناسی در چغازنبیل به دلیل جنگ جهانی متوقف شد اما پس از جنگ دوباره از سر گرفته شد و اینبار گیرشمن وارد شوش شد. رومن گیرشمن برخلاف کاوش گران قبلی شوش در دانشگاه تحصیلات آکادمیک داشت. آن ها که پیشتر شوش را کاوش کردند یا مهندس معدن بودند یا تخصص دیگری داشتند که کنار آن ها کار باستان شناسی هم انجام می دادند. گیرشمن اما با لایه نگاری در باستان شناسی آشنا بود و توانست در شهر شهای ۱۵ لایه شهرذنشینی را کاوش کند و سیر معماری و شهرسازی در شوش از طریق کاوش های گیرشمن مشخص شد. پس از گیرشمن ژان پرو وارد شوش شد و اطلاعات لایه نگاری ژان پرو یکی از دقیق ترین اطلاعات لایه نگاری است که در شوش ثبت شده است. تیم او کاملا حرفه ای بود و در دوره او بود که بیشتر گپ های تاریخی برطرف شد و اطلاعات او از هزاره چهار پیش از میلاد تا قرن ۱۳ میلادی بصورت علمی در اختیار است اگرچه بسیاری از گزارش های او هنوز چاپ نشده است.

احمدزاده به کاوش های صورت گرفته در کاخ آپادانا توسط ژان پرو و کشف سنگ نبشته هایی در مورد چگونگی ساخت آپادانا و معماری و مصالح و قومیت هایی که در ساخت این کاخ شرکت داشتند اشاره کرد و گفت: کاخ دیگری مربوط به دوره اردشیر اول یا دوم هخامنشی در شوش کشف شد.

به گفته کارشناس پایگاه میراث جهانی شوش، پس از انقلاب ایران تمامی امتیازهای هیات های خارجی در ایران از سوی دولت ایران لغو شد و سیر جدیدی در باستان شناسی ایران آغاز شد که شامل کاوش هایی است که توسط هیات های ایرانی انجام شد. میرعابدین کابلی و مهدی رهبر از نخستین باستان شناس هایی هستند که در شوش به کار باستان شناسی مشغول شدند. در زمان جنگ اما سازه چغازنبیل و کاخ شاوور و محوطه باستانی هفت تپه در خوزستان دچار آسیب شدند که مهدی رهبر کار ساماندهی و مرمت آثار تخریب شده در جنگ را در این محوطه ها برعهده گرفت. کاوش های باستان شناسی شوش چند سال لغو شد اما به مرور کاوش های جسته و گریخته انجام شد تا به امروز.

شهر امروزی شوش مدیون باستان شناس‌ها است

احمدزاده در تشریح وضعیت دشت شوشان پیش از بنیاد گذاشتن محوطه باستانی شوش، گفت: محوطه شوش اواخر هزاره پنجم قبل از میلاد بنیان گذاشته شد و ۹ هزار سال پیش، خوزستان دارای روستاهای کوچک و جمعیت یکجانشین بود. کشاورزی به شکل ابتدایی رواج داشت و روستایان گندم و جو و عدس می کاشتند . از گوشت گوزن و گراز نیز برای خورد و خوراک استفاده می کردند و مردم روستاها با یکدیگر ارتباط داشتند. همه این موارد در مورد زندگی در دشت شوشان در ۹ سال پیش از مواد باستان شناسی به دست آمده از دوره های مختلف در شوش به دست آمده است.

او گفت: در هزاره پنجم قبل از میلاد یکباره شهر باستانی شوش بنیان گذاشته شد. دلیل بنا شدن این شهر مشخص نیست. سکوی بزرگ خشتی به وسعت ۵ هزار متر مکعب در محوطه شوش ساخته می شود که ۸ متر از سطح زمین ارتفاع داشت. براساس آثار به دست آمده از شوش می توان گفت که مهرو موم در این زمان رایج بود. در دوره شوش ۳ نگارش به معنای اولیه آن ایجاد شد. شمارش هم در همین دوره به آرامی ایجاد شد. آن ها شکل اشیاء را بر گل نبشته ها می کشیدند و در کنارش عددهای با اشکال مختلف رسم می کردند و مهر و موم های متعلق به گیرنده و فرستنده داشتند. بعدها مهرهای استوانه ای در شوش ساخته شد که به مهرهای سیلندری شهرت داشت و سیستم ثبت و ضبط با آن ها تسریع شد.

احمدزاده همچنین به صنعت و هنرهای رایج در شوش اشاره کرد و افزود: فلزکاری و حکاکی و سفالگری در شوش رواج فراوان داشت و شوشی ها در هنر فلزکاری سرآمد بودند. در دوره هخامنشی شوش تبدیل به پایتخت هخامنشی شد. در دوره ساسانی و پارتی شوش اهمیت زیادی یافت. در دوره اسلامی مسلمانان دانستند که شوش ضرابخانه دارد و شهرهایی که ضرابخانه داشتند اهمیت اقتصادی فراوان داشتند.

او گفت: در کاوش های اولیه در شوش آثار معماری دوره اسلامی این محوطه باستانی از بین رفته است ولی دو مسجد از آن دوره در شوش کاوش شده است. پیش از آغاز قرن ۱۳ میلادی نیز شوش متروک شد و در قرن ۱۸ میلادی باستان شناسان خارجی بار دیگر کلنگ باستان شناسی را بر محوطه جهانی شوش زدند و این محوطه باستانی جان تازه گرفت.

کارشناس پایگاه میراث جهانی شوش درخصوص شکل گیری شهر امروزین شوش تاکید کرد: شکل گیری شهر کنونی شوش در خوزستان مدیون هیات های باستان شناسی است که در گوشه و کنار کپرها و آلونک هایی درست کردند که به ترتیب همه شان به خانه تبدیل شدند و بتدریج شهر بزرگ و گسترده شوش شکل گرفت. شوش امروزین در حقیقت زاده کاوش های باستان شناسی است و مردم نیز با جهانی شدن این شهر قدر شوش را بیش از گذشته دانسته اند.

نوشته شده در یکشنبه ۱۰ تیر ۱۳۹۷ مجتبی گهستونی

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *