عطااله آموزیان، تاریخ نشر ۸ آذرماه ۹۹
در نوشتار گذشته به بررسی و تحلیل دولت حسین علا در مدت کوتاه نخست وزیری وی پرداخته شد واینکه سرانجام کابینه وی براثر اعتصابات کارگران شرکت نفت در مناطق نفت خیز جنوب وکارشکنیهای پیدا وپنهان استعمار بریتانیا سرانجام علاء کنار رفت وزمینه برای نخست وزیری دکتر مصدق فراهم شد. اما قبل از تحلیل دوران نخست وزیری وی بهتر است نگاهی به ترکیب جبهه ملی انداخته شود تا جایگاه دکتر مصدق در جبهه ومناسبات این جبهه با سایر نیروهای سیاسی مشخص شود. اصولا جبهه ملی دوجناح مختلف داشت :طبقه متوسط سنتی – بازار متشکل از تاجران خرده پا، روحانیون وبزرگان اصناف، وطبقه متوسط جدید، شامل طبقه روشنفکر، افراد متخصص، مزد بگیران، وروشنفکران تحصیل کرده غیر مذهبی بود. اعضای جناح نخست که زیر نفوذ مدرسان مکتبها ووعاظ مساجد بودند. (۱)اعضای جناح دوم که فارغ التحصیلان مدارس دولتی بودند، ومذهب را امری خصوصی، وکد ناپلئونی (۲) را پایه واساس مناسبی برای قانون مدنی وروشنفکران تحصیل کرده غرب را شایسته ترین سازمان دهندگان ونوسازان جامعه قلمداد می‌کردند. با این ترکیب طبقاتی وگفتمانی در جبهه ملی و در شب استعفای علاء ازنخست وزیری ، شواهد چنین به نظر می‌رسید که تکاپوهای پشت پرده ای برای نخست وزیری سید ضیاء طباطبایی در جریان است. وسید ضیاء مشغول مذاکره با شاه ودرانتظار تصویب مجلس وصدور فرمان شاه برای انتصابش بود. (۳)
اما دکتر مصدق در مقابل پیشنهاد جمال امامی وبطور غیر مترقبه وناگهانی پیشنهاد وی را برای نخست وزیری پذیرفت وهمه را دچار حیرت ساخت. (۴)
جمال امامی ودیگران انتظار داشتند که دکتر مصدق این بار نیز مانند گذشته پیشنهاد نخست وزیری را رد کند ولی گویا دکتر مصدق واعضای جبهه ملی از تلاش‌ها وتکاپوهای سید ضیا ء برای رسیدن به مسند نخست وزیری آگاه بودند وبا اعلام موافقت خود اگرچه بطور ناگهانی سبب شد بی اثر شدن تلاش‌های سید ضیاء برای رسیدن به نخست وزیری شد وبه همین جهت پیشنهاد جمال امامی را پذیرفت. (۵)
با این شرط که انتصاب اورا رسما مجلس مورد تایید قرار دهد. در رای گیری پارلمانی وازمجموع ۹۰ نماینده حاصر در جلسه مجلس شورای ملی ۷۹ نفر واز مجموع ۴۳ نفرسناتورهای مجلس سنا ۲۹ نفر به مصدق ابراز تمایل کردند. (۶)متعاقب آن فرمان شاه مبنی بر انتصاب مصدق به نخست وزیری در ۸ اردی بهشت ۱۳۳۰ صادر شد.
پروگرام یا برنامه های دکتر مصدق:
اولویت‌های دکتر مصدق در مسند نخست وزیری شامل الف-ملی کردن صنعت نفت در سراسر کشور وخلع ید از از شرکت نفت انگلیس وایران بود.
ب-ملی کردن شیلات شمال که دراختیار روس‌ها بود.
پ-مصدق در صدد بود که به موجب قانون لایحه ازدیاد سهم کشاورزان، سازمان عمران کشاورزی را در ۴ مهر ۱۳۳۱ش که آنرا به تصویب مجلس شورای ملی رساند مالکان زمین‌های کشاورزی موظف شدند ۱۰درصد بهره مالکانه از محصولات را به کشاورزان مسترد دارند.
ت-دکتر مصدق در ۱۲ مهرماه ۱۳۳۱ لایحه مفصلی در ۹۶ ماده برای حمایت کارگران وکارمندان دولت تصویب کرد بخصوص مسئله مهم بیمه های اجتماعی برای کارگران ازجمله بیمه حوادث حین کار وغیره.
ث-تشکیل شوراهای ده، دهستان، وشهرستان نیز ازجمله اقدامات دکتر مصدق بود. (۷)

دکتر مصدق در سال ۱۲۶۴ش درتهران بدنیا آمد او فرزند میرزا هدایت الله آشتیانی بود. ومادر وی خانم نجم السلطنه وابسته به دربار مظفرالدین شاه ، ولذا دکتر مصدق از ناحیه مادری هم خاستگاه سلطنتی داشت وهم با خاندان دکتر علی امینی وخاندان قوام السلطنه نسبت فامیلی. مصدق در جریان روی کار آمدن دولت سید ضیاء در اسفند ۱۲۹۹ش درپست استانداری فارس بود اما از پذیرش حکم دولت مرکزی امتناع نمود وتا سقوط دولت سید ضیاء به مدت ۳ ماه یعنی خرداد ۱۳۰۰ش وسقوط دولت مستعجل سید ضیاء در میان ایل قشقایی بسر برد وبا خوانین قشقایی رابطه بسیار دوستانه ای برقرار ساخت. با روی کار آمدن پهلوی اول از فعالیت‌های سیاسی کنار کشید ومدتی نیز به بیرجند تبعید شد. وبا رفتن رضاشاه ازایران درشهریور ۲۰ش درمجلس ۱۴ بعنوان نماینده شاخص تهران به نمایندگی انتخاب شد.
محمد مصدق اولین ایرانی بود که از سوءیس دکترای حقوق گرفت. وطی سالها فعالیت‌های سیاسی، افکار عمومی اورا بعنوان مطهر حاکمیت ملی وبعنوان طراح سیاسیت موازنه منفی یا عدمی می‌شناختند. اگرچه مخالفان مصدق اورا به عوام گرایی، دشمنی با خاندان پهلوی، ملی گرایی افراطی متهم می‌کردند ومخالف سرسختانه او را با سیاسیت بریتانیا در ایران غیر عقلانی می‌دانستند، با این حال شاه هم مرعوب او بود وهم مجذوب. (۸)
هم چنان که انتظار می‌رفت مصدق در ابتدای نخست وزیری به سراغ مسئله نفت رفت. وی چند هفته پس از رسیدن به نخست وزیری مجلس را ترغیب کرد که ۴ نماینده عضو جبهه ملی را به عضویت کمیته ۵ نفری منصوب کند تا با همکاری دولت راه را برای اجرای قانون ملی کردن نفت مهیا سازند. در نوشتار آینده به تحلیل چالش‌های پیش روی دکتر مصدق در امر نفت خواهیم پرداخت.

کتاب‌شناسی :
۱-ابراهامیان، یرواند، ایران بین دوانقلاب، ص ۳۱۹
۲-مجموعه قوانینی که بنا به دستور ناپلءون گردآوری وتنظیم شده بود

۳-تقریرات مصدق در زندان، یادداشت‌ شده توسط جلیل بزرگمهر، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۹ش،ص ۱۲۰
۴-عظیمی، فخرالدین، بحران دمکراسی در ایران، ۱۳۳۲-۱۳۲۰ش، ت،عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، البرز، ۱۳۷۴،ص ۳۴۸
۵-فرانسیس شپرد، گزارش سفیر وقت انگلیس در ایران به وزارت خارجه متبوع، ۲۹ آوریل ۱۹۵۱
۶-گزارش شپرد به وزارت خارجه بریتانیا اول ماه مه ۱۹۵۱
۷-هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، سرنوشت یاران دکتر مصدق، تهران، علمی، ۱۳۸۴ش، صص ۱۷-۱۵
۸-سریع القلم، محمود، اقتدارگرایی ایرانی در عهد پهلوی، تهران، گاندی، چ سوم، ۱۳۹۷،ص۱۶۳