اشکان زارعی

خورنا – در سرزمین گرم و تفتیده خوزستان جایی که مردمانش را تنها با نفت و خرما می‌شناسند٬ سازه‌های آبی از روزگار هخامنشیان پدید آمده که به گفته‌ی مادام ژان دیو‌لافوا باستان شناس فرانسوی٬«شگفت‌انگیزترین مجموعه‌ی صنعتی٬ پیش از انقلاب صنعتی بوده است».

سازه‌های آبی شوشتر٬ ساختاری به‌هم پیوسته و برآمده از پل‌ها٬ بندها٬ آبشارها٬ آسیاب‌ها٬ آبراهه‌ها (کانال) و دالان‌ها(تونل) است که با هماهنگی یکدیگر آب را به شهر روان می‌کنند تا زندگی در شوشتر بچرخد.

این سازه‌ها از اندام‌هایی( اجزا) مانند آسیاب‌های باستانی٬ رود گرگر٬ بند میزان٬ برج کلاه فرنگی٬ بند ماهی بازان٬ آبراهه‌ی داریون٬ پل شادروان٬دژ سلاسل٬ پل بند عیار، پل‌های تک دهانه مستوفی٬ پل حاجی خدایی٬ پل شاه علی٬ و…..فراهم آمده است.

دو آبراهه از سازه‌های آبی شوشتر از میان رود کارون می‌گذرد که یکی از آن‌ها به نام گرگر به فرمان اردشیر ساسانی به گونه‌ی دستکند ساخته شده است.

به گواه رخدادنگاران این سازه‌ها در درازنای تاریخ ٬ یک بار به دست برانوش مهندس ساسانی و بار دیگر در روزگار قاجاریه بازسازی و نوسازی شده‌اند.
فردوسی در شاهنامه، ابن‌بطوطه وحاج‌ عبدالغفار نجم‌الملک در سفرنامه‌های خود از این جستار یاد کرده‌اند.

بی‌گمان انگیزه ساخت سازه‌های آبی شوشتر را باید در ریخت شهر٬ شیوه‌ی زندگی و پیشه‌ی مردم آن در هزاره‌های گذشته جستجو کرد.

زیرا این سازه‌ها آب را یکسان و برابر به همه‌ی شهر رسانده٬ از فوران رود کارون جلوگیری می‌کرد.

هم‌چنین هوای خنکی را پدید می‌آورد که به همه‌ی شهر به ویژه از راه شوادون‌ها که در گویش شوشتری به سردابه و زیرزمین گفته می‌شود٬ به خانه‌های مردم فرستاده می‌شد.افزون بر آن زمین‌های کشاورزی سیراب می‌شدند و برای خرد کردن گندم به کار می‌آمد

شوشتر شهری بسیار کهن در جنوب ‌غربی ایران ودر دامنه‌ی کوه‌های زاگرس ساخته شده است.

درباره‌ی نام‌ آن سخن بسیار است. چنان‌که حمزه‌ی اصفهانی آن را «خوب‌تر» به چم (معنای) خوب‌تر از شوش می‌داند و حمدالله مستوفی آن را «شش‌در» دانسته٬ زیرا شش دروازه داشته است.

مردم این شهر از دیرباز افزون بر کارهای کشاورزی و بازرگانی در صنعت‌گری ودست‌ورزی(صنایع‌دستی) بسیار توانا بوده‌اند که باید از کارهایی چون ملحفه‌بافی٬ نمد‌مالی٬ احراف‌بافی٬ جاجیم‌بافی٬ کپو‌بافی٬ چوقابافی٬ مسگری٬ معرق‌کاری و ابریشم‌بافی نام برد. چنان‌که پارچه‌ی دیبا و پرند شوشتر همواره زبانزد بوده است

سازه‌های آبی شوشتر٬ تنها سازه‌ی آبی٬ باستانی ایران است که در ۲۶ژوئن سال ۲۰۰۹ میلادی برابر با ۵ تیر ۱۳۸۸ خورشیدی به عنوان دهمین یادمان ایران به شماره ۱۳۱۵ در نشست سالانه یونسکو در اسپانیا به سیاهه «میراث جهانی یونسکو» افزوده شد.

سازه‌های آبی شوشتر نمایانگر پیشرفت دانش مهرازی( معماری) و کارشناسی آب در ایران باستان و نمودی از شکوه جاویدان اندیشه‌ی ایرانی بوده است.

اشکان زارعی نویسنده و پژوهشگر تاریخ از اهواز