گسترش ویروس کرونا همراه با کاهش شدید قیمت نفت و سهام بورسهای جهانی باعث شده تا مساله مقایسه و تفاوت ابعاد این بحران اقتصادی با دیگر بحرانهای اقتصادی بالاخص بحران جهانی ۲۰۰۸ جلب توجه نماید.

وقفه در زنجیره عرضه  به دلیل تعطیلی کارخانجات، کسب و کارهای خرد و و کارگران دستمزدی جریان عرضه را مختل می­سازد و از سوی دیگر محدودیت­های ارتباطی و مسافرتی و ترس از آلودگی به ویروس جریان تقاضا را کاهش میدهد. و در بسیاری از اقتصادهای دنیا چه پیشرفته و چه ضعیف موجب منفی شدن جریان رشد اقتصادی خواهد شد. اما بحران مالی جهانی سال ۲۰۰۸ با انفجار بازار وام های ایالات متحده برانگیخته شد که به تدریج این بحران در سراسر جهان به بانک ها سرایت کرد و به رکود اقتصاد جهانی را موجب شد.

در بحران مالی سال ۲۰۰۸، بانکداران مرکزی توانستند نرخ بهره کاهش یافته را با خرید اوراق بهادار به منظور افزایش عرضه پولی و سهولت فشار بر سیستم بانکی ترکیب کنند.

در مورد کرونا یک تفاوت اساسی این است که تأثیر آن بسیار گسترده تر از فقط یک بخش است. حمل و نقل، گردشگری و صاحبان مشاغل کوچک تأثیر فوری از آن داشته اند. اما اگر این ویروس همانطور که تخمین زده می شود به شیوع خود ادامه دهد، به دلیل ایجاد اختلال در زنجیره تأمین جهانی، هر صنعتی که به تولید متکی باشد را تحت تأثیر قرار می دهد. اما به دلیل بیرونی بودن این بحران و انتظارات مردم از آینده اقتصاد و در صورت سیاست گذاری صحیح این پتانسیل وجود دارد که زمان بهبود اقتصادی را حتی  بسیار کمتر از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ بوجود آورد.

علیرغم متفاوت بودن ماهیت و بنیان بحران ۲۰۲۰ در مقایسه با بحران ۲۰۰۸ اما عناصر مشترکی در هر دو بحران وجود دارد که جریان متعارف و جاری عرضه و تقاضای اقتصادی را مختل می­سازد. دلیل اصلی بحران اقتصادی جهانی ۲۰۰۸  بی اعتمادی مردم به سیستم بانکی بود. و نظام اقتصادی جهانی به دلیل نارسایی های ساختاری در یک دوره چند ساله به تدریج ظاهر گردید. اما در بحران اخیر عامل اختلال یک عامل بیرون از حوزه اقتصاد بوده است که شبیه یک بحران طبیعی مانند زلزله است. به دلیل شیوع ویروس کرونا در روزهای اخیر، یک بار دیگر بازارهای سهام با یک شوک روبرو هستند. اما اعتماد مردم به نظام بانکی و اقتصادی در این بحران از بین نرفته است. همه در انتظار بهبودی اوضاع و رونق اقتصادی هستند.

بنابراین، تحلیل گران معتقدند که بازگشت به مسیر رشد، پس از عبور از دوران گسترش ویروس کووید ۱۹ و طی کردن دوران قرنطینه، به سرعت امکان پذیر است.

چه تدابیری اندیشیده شود؟

اولین مساله، سیاست های جدید نیازمند رهبری ، تعامل و همکاری جهانی است. تا بتواند جلوی گسترش آن گرفته شود. این امر به ترکیبی از رهبری جهانی، حضور پررنگ دولت ها و مردم در یک بستر مسئولیت پذیری اجتماعی و فرهنگی و انسان دوستانه نیاز دارد.

مساله دوم ، سیاست گذاری در راستای مدیریت بحران و آرامش بخشی اقتصادی است. در مقایسه با آن‌چه در سال ۲۰۰۸ رخ داد  یعنی کاهش گسترده بی‌اعتمادی به سلامت بانک‌ها و اختلال در نظام مالی جهانی، سقوط شدید ارزش سهام در تابستان، اعلام ورشکستگی یکی از مهم‌ترین مؤسسات سرمایه‌گذاری در پاییز، و در نهایت، تزریق ۷۰۰ میلیارد دلار پول نقد به نظام بانکی ایالات متحده آمریکا، آن‌چه اکنون در حال سپری شدن است، شباهت زیادی به بحران طولانی مدت ندارد؛ بلکه در واقع، توقف تدریجی شاهراه اقتصادی و ایجاد وقفه‌ای در مسیر رشد برای مدّتی نامعلوم است. لذا اتخاذ درست سیاست های مالی، حمایتی و هدایتی بویژه اقشار آسیب پذیر اولویت دارد. زیرا جریان کنونی بحران موجب تشدید دانه فقر و نابرابری اقتصادی بین دهک های جامعه خواهد شد.

مساله سوم، تقویت اعتماد عمومی مردم به تاثیر سیاست گذاری­ها برای کاهش آسیب های اقتصادی است. در این فضای اعتماد می توان به مدیریت مطلوب کمبودهای ناشی از عرضه و تقاضا پرداخت. اکنون مسئله مهم دولت ها دستیابی به مدلی مناسب از سیاست­گذاری اقتصادی و اجتماعی است. مدلی که تقویت کننده امید، اعتماد و سرمایه اجتماعی مردم به دولت و رونق نظام اقتصادی پیش رو باشد.

دکتر یداله مهرعلی­زاده

استاد دانشگاه شهید چمران اهواز