خورنا: توسعه و گسترش صنعت پتروشیمی ایران از دهه ۷۰ و همزمان با برنامه سوم توسعه صورت گرفت طوری که به اذعان بیشتر فعالان اقتصادی چنانچه دیگر صنایع نیز همراه صنعت پتروشیمی چنین پیشرفتی را تجربه کرده بودند اکنون ایران، ایران دیگری بود اما حیف که چنین نشد. عملیات ساخت نخستین واحد پتروشیمی در سال ۱۳۳۷در شهرستان مرودشت استان فارس به منظور تولید کود اوره و آمونیاک آغاز و در سال ۱۳۴۲ به بهره‌برداری ‌رسید. پس از آن توسعه واحدهای پتروشیمی در بندر امام آغاز شد که البته در طول دوره جنگ تحمیلی آسیب زیادی دید. در حال حاضر ۴۱ واحد تولیدی پتروشیمی که همگی بخش خصوصی هستند در انجمن صنایع صنفی پتروشیمی ایران عضو هستند. ۹ واحد دولتی باقیمانده هم در حال واگذاری در قالب هلدینگ خلیج‌فارس هستند. ظرفیت تولیدی پتروشیمی از ۴/۲۰ میلیون تن در سال ۱۳۸۴ به ۵/۵۴ تن در سال ۱۳۹۰ رسید. صنعت پتروشیمی ایران در منطقه رتبه دوم و در جهان در میان ۱۰۰ کشور دارای این صنعت، رتبه ۴۴ را در اختیار دارد که با توجه به تمام پتانسیل‌های موجود، پایین است و می‌تواند به رتبه دهم ارتقا پیدا کند.

صنعتی کاملاً خصوصی

دبیرکل انجمن صنایع صنفی پتروشیمی ایران معتقد است موضوع خصوصی‌سازی و اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی در صنعت پتروشیمی از سایر بخش‌ها جلوتر بوده است. به گفته وی، این صنعت باید به دست بخش خصوصی توسعه پیدا کند چرا که براساس اصل ۴۴، دولت حق سرمایه‌گذاری ندارد. آن ۴۱ واحد هر یک به طور مجزا در حال فعالیت بوده و محصول خاصی از پتروشیمی را تولید می‌کنند. بنا بر اعلام انجمن صنایع صنفی پتروشیمی ایران، ظرفیت اسمی تولید این واحدها بالای ۴۰ میلیون تن در سال بوده ولی ظرفیت واقعی آنها هم اکنون۳۰ میلیون تن است. گفتنی است میزان اشتغالزایی ایجاد شده از سوی صنعت پتروشیمی با توجه به زنجیره‌های آن هم بیش از ۵۰‌هزار تن است. اینکه چرا تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی از همه ظرفیت خود برای تولید استفاده نمی‌کنند، به دلیل عدم تامین خوراک واحد‌های پتروشیمی است که بعضی از آنها وابسته به فازهای پارس‌جنوبی است البته برخی از واحد‌ها حتی بیش از صددرصد ظرفیت تولید کار می‌کنند با این وجود بسیاری از واحد‌ها با ۸۰ درصد ظرفیت خود کار می‌کنند. خوراک واحدهای پتروشیمی هیدروکربن‌ها هستند اما گازی که ایران دارد، کشور عربستان ندارد و گاز آن همراه نفت است؛ از این توان و نعمت خدادادی و برکت کشور، ایران باید استفاده کند و اقتصاد خود را رشد دهد چه اگر زنجیره پتروشیمی کامل شود و از همه ظرفیت‌ها استفاده کنیم و زنجیره‌های تولید را کامل کنیم، تنها پتروشیمی می‌تواند اقتصاد کشور را اداره کند و به هیچ چیز دیگر هم نیازی نیست. در واقع باید از خام‌فروشی جلوگیری کرده و فقط به پتروشیمی بها داد. به طور قطع این صنعت می‌تواند اقتصاد کشور را نجات داده و به اقتصاد پایدار برساند.

خوراک بدهند، تولید به ۱۰۰ می‌رسد

احمد مهدوی اعتقاد دارد خداوند نعمتی به کشورمان برای خوراک محصولات پتروشیمی داده است که این تنوع محصول را هیچ جای دنیا ندارد یعنی کشورهای عربستان، قطر، دیگر کشورهای همسایه ایران و حتی روسیه هم این مزیت را ندارند. مهدوی در پاسخ به این پرسش که چه اتفاقاتی لازم است بیفتد تا پتروشیمی بتواند اقتصاد کشور را نجات دهد، می‌گوید: ابتدا باید به برنامه‌های ۵ ساله کشور و به قانون عمل کنیم. در واقع ظرفیت‌هایی که اکنون در حال ایجاد است شاید در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ یا تا پایان برنامه هشتم، تولید محصولات پتروشیمی را به یکصد میلیون تن در سال برساند. مهدوی گفت: اکنون گاز چه اتان و چه متان یک خوراک مهم در صنعت پتروشیمی است ولی به میزان کافی در اختیار واحدهای پتروشیمی قرار نمی‌گیرد. او در پاسخ به این پرسش که چند درصد از گاز تولیدی کشور در صنعت پتروشیمی استفاده می‌شود؟ میزان آن را حدود ۸ درصد اعلام و اضافه می‌کند: ما توقع داریم سهم پتروشیمی از مصرف گاز به ۳۰ و حتی ۴۰ درصد برسد در جایی که قطری‌ها ماهانه ۴ هزار میلیارد دلار گاز از سهم ایران در میدان مشترک پارس‌جنوبی را می‌برند. به اعتقاد مهدوی، چنانچه به اعداد ۳۰ تا ۴۰ درصدی سهم پتروشیمی از مصرف گاز کشور برسیم، صادرات محصولات پتروشیمی که در حال حاضر(سال۱۳۹۱) نزدیک به ۱۵ میلیارد دلار است و ۴۴ درصد صادرات غیرنفتی را تشکیل می‌دهد به حدود ۸۰ میلیارد دلار در سال می‌رسد.

به گفته دبیرکل انجمن صنایع صنفی پتروشیمی ایران، این میزان صادرات به تنهایی جهشی در اقتصاد کشور ایجاد خواهد کرد و نکته مهم‌تر اینکه در صنعت پتروشیمی، اشتغال پایدار است. به گفته مهدوی اگرچه میزان اشتغالزایی در صنایع بالادستی پتروشیمی کم است ولی به ازای هر واحد پتروشیمی، چندین واحد پایین‌دستی راه‌اندازی می‌شود و در حال استفاده از آن مواد برای تولیدات مختلف هستند. در این باره باید زنجیره تولید و اشتغال را در نظر گرفت. ما هنوز در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی کشور کار چندانی نکرده‌ایم. البته در برنامه پنجم به ایجاد شهرک‌های پتروشیمی یا شیمی‌شهرها اشاره شده که هنوز اقدامی صورت نگرفته است.

از سابیک عقب نمانیم

مهدوی تاکید می‌کند اگر متانول را که نخستین صادرکننده آن به چین و دومین صادرکننده به اروپا هستیم، به جای صادرات به زنجیره‌های بعدی تولید بیاوریم، ارزش افزوده بالایی نصیب کشور می‌شود. مهدوی می‌گوید باید برای صنعتی که مزیت فراوان داشته و پایدار بوده چون خوراک به اندازه کافی دارد، جذب سرمایه کرد. اکنون شرکت «سابیک» عربستان رقیب اصلی ایران در منطقه است که در طول دوره چشم‌انداز ۲۰ ساله باید از آن پیشی بگیریم اما برای تحقق این امر تنها سرمایه‌گذاری داخلی کافی نیست باید سرمایه‌گذاری خارجی را هم جذب کرد. برای این کار باید فضای کسب وکار را درست کنیم و قیمت خوراک واحدهای پتروشیمی بالاتر از کشور عربستان نباشد. او راه‌اندازی یک واحد پتروشیمی را نیازمند یک‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری اولیه می‌داند. مهدوی ادامه می‌دهد: زمانی که سابیک عربستان قیمت خوراک واحدهای پتروشیمی را به مدت ۱۰ سال ثابت نگه می‌دارد، سرمایه‌گذار با اطمینان و امنیت کامل اقدام به سرمایه‌گذاری در آن می‌کنند چون به آینده امیدوار هستند. بنابراین چنانچه در ایران نیز دولت در موضوع خوراک دقت لازم را داشته باشد، سرمایه‌گذاران خارجی می‌آیند چون می‌دانند که خوراک مورد نیاز واحدهای پتروشیمی که همان گاز است در ایران به خوبی‌ قابل تهیه است. مهدوی گلایه می‌کند که در زنجیره‌های پایین‌دستی پتروشیمی قصور کردیم، هم مجلس شورای اسلامی، هم بخش خصوصی و هم دولت؛ چون به آنها توجهی نشده است و باید مشوق‌هایی برای آنها ایجاد کرد. به گفته دبیر کل انجمن صنایع صنفی پتروشیمی ایران، برای تسهیل تامین خوراک واحدهای پتروشیمی، مجلس شورای اسلامی مصوباتی دارد که دولت نصف آن را انجام داده و بقیه را رها کرده است. به عنوان نمونه برای راه‌اندازی واحدهای پتروشیمی که از گاز استفاده می‌کنند، تقاضا زیاد است و در مقابل واحدهای پتروشیمی‌ای که از نفتا استفاده می‌کنند چون قیمت خوراک آنها مناسب نیست، تقاضا وجود ندارد.

خروج قیمت گذاری از بورس

دبیرکل انجمن صنایع صنفی پتروشیمی ایران در ادامه تصریح می‌کند: محصولات پتروشیمی‌ای که تولید آنها کم است نباید وارد بورس شده و قیمتگذاری شوند چراکه به دست تولیدکننده اصلی نمی‌رسند. مهدوی اضافه می‌کند: در این زمان برخی معامله‌گران وارد بورس شده و محصول را خریداری می‌کنند و به دلیل نبود آن در بازار، با قیمت بالاتری به تولید‌کنندگان واقعی می‌فروشند. او از برگزاری جلساتی با حضور سازمان بورس و اوراق بهادار، تولید‌کنندگان، وزارت صنعت، معدن و تجارت و شرکت‌ ملی پتروشیمی خبر می‌دهد که تلاش شده از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری شود البته در این باره سامانه بهین‌یاب طراحی شده تا چنانچه کسی کالای پتروشیمی را از بورس خرید، کد رهگیری به او داده شود که بر این اساس اجازه صادرات آن را ندارد. او پیشنهاد می‌کند محصولات پتروشیمی عرضه شده در بورس، درجه‌بندی شوند که در این صورت مصرف‌کنندگان اصلی آنها نیز مشخص هستند. به عنوان نمونه گرید فیلم در PP را فقط ۵ کارخانه در ایران مصرف می‌کنند و نیاز آنها هم بر اساس میزان تولیدشان معلوم است. بر این اساس همین ۵ مصرف‌کننده هم می‌توانند آن محصول را از بورس خریداری کنند. مهدوی درخواست می‌کند بهتر است چنانچه عرضه ماده‌ای بیش از نیاز مصرف‌کنندگان اصلی بود پس از ۲بار عرضه در بورس و عدم خرید، به آن اجازه صادرات داده شود.