جشن مردگان٬ آیینی کهن و دیرپا
یادداشتی به قلم اشکان زارعی
خورنا- پنج‌شنبه‌ی آخر سال دیگری گذشت تا ایرانیان بار دیگر بر پایه‌ی باوری کهن به آرامستان‌ها رفته همراه با نو شدن جهان ٬ یاد درگذشتگان خود را با داد و دهش (خیرات و نذری) گرامی بدارند، آیینی که به آن عرفه٬ علفه٬ روز برات٬ جشن مردگان و جشن پنج‌شنبه آخر سال نیز می‌گویند.
بی‌گمان بسیاری نمی‌دانند که بزرگداشت چنین روزی برگرفته از اندیشه فرود آمدن فروهرها یا فروشی‌ها به جهان زندگان است که باید پیشینه‌ی آن را در دو جشن سوریک (چهارشنبه‌سوری) و جشن فروردینگان جستجو کرد.
در نگاه فلسفی نیاکان‌مان ٬ «فروهرها» از یک‌سو نماد یک انسان نمونه و آرمانی بوده و از سوی دیگر «روان درگذشتگان» به شمار می‌آیند که در یکی از پنج روز پایانی سال که بدان پنجه٬ پنجه‌وه٬ اندرگاه و بهیزیک می‌گفتند میهمان خان ومان خویش می‌شدند
از این‌رو ایرانیان در این پنج روز خانه‌های خود را پاکیزه نموده٬ تن را شستشو داده و رنجیدگی‌ها را از دل بی می‌ریختند٬ تا فروهرها را از خود شادمان ساخته تا آن‌ها با خرسندی به جهان مردگان بازگردند.
هم‌چنین در یکی از این‌روزها که آشکار نیست کدامین روز بوده٬ شب‌هنگام روی پشت‌بام‌ها و در کوچه‌ها آتش می‌افروختند٬ تا درگذشتگان‌شان راه خانه‌های خود را بازیابند٬ خوانچه‌یی نیز از خوراکی‌ها پهن کرده٬ همراه با خوشحالی و پایکوبی٬ آمدن مردگان خود را ارج می‌گزاردند …جشنی که در روزگار کهن٬ سوریک و پس از اسلام چهارشنبه‌سوری نامیدند.
افزون بر چهارشنبه‌سوری٬ به گفته‌ی مسعودی در کتاب مروج‌الذهب و قزوینی در کتاب عجایب‌المخلوقات ایرانیان باستان جشن فروگ یا فروردینگان را در ۱۹ فروردین هر سال برای سپاسگزاری از مردگان خویش با پخش نان «سورگ»٬ آجیلی به نام «لرک» که از هفت گونه میوه خشک فراهم می‌‌آمد٬ خواندن نیایش و سروده‌یی به نام آفرینگان در آرامگاه‌های آنان برگزار می‌کردند.
ایران اگر چه بارها به دست بیگانگان گشوده شده است اما فرهنگ آن هم‌چنان استوار مانده است و کمتر دستخوش تاخت‌وتاز گردیده است.
نیاکان‌مان همواره در برابر انیرانیان با دگردیسی فرهنگی٬ پوسته را برای خوشایند «فاتحان»اندکی دگرگون کرده٬ تاهسته را پاسداری کنند که می‌توان از تعزیه‌خوانی٬ آیین زورخانه‌یی٬ جشن مردگان آخر سال و…… نام برد.
به تازگی نیز روز ۲۲ اسفند روز شهدا نام‌گذاری شده که تلاشی بس ارجمند برای بزرگداشت همه‌ی جان‌باختگان میهن در هزار‌توی تاریخ این سرزمین است.
اندیشه‌ی والای ایرانی در درازنای تاریخ خود امیدوارنه چشم به آینده‌یی روشن داشته٬ با هر جشن و آیینی به ستایش خداوند و سپاسمندی نیاکانش پرداخته و در کنار آن شادمانی و باهم بودن را نیز یادآوری کرده است٬ که جشن سوریک و فروردینگان دیروز و پنج‌شنبه‌ی آخر سال امروز را باید در همین راستا واکاوی کرد.
اکنون نوروز بر پاشنه ایستاده و بر در می‌کوبد تا بار دیگر جهان ایرانی را تازه و نو سازد.نوروز را با شکوه برگزار کنیم چرا که جشن‌ها٬ آیین‌ها و باورهای ایرانی راز ماندگاری این سرزمین هستند.
نویسنده: اشکان زارعی پژوهشگر تاریخ از اهواز/ اسفند ۹۷
یاری‌نامه:
جهان فروری٬ بهرام فره‌وشی
گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان٬ هاشم رضی
از نوروز تا نوروز٬ کورش نیکنام