اسفندماه 95 بود که پس از یک کش و قوس نزدیک به دوساله و با پادر میانی بزرگان دولت و پیگیری چهرهای شاخص منطقه که در عرصه ملی مسئولیت داشتند، ابتدا بحث استقرار گمرک در خروجی حل شد و سپس بحث تردد اتباع خارجه بدون ویزا در منطقه آزاد اروند به سرانجام رسید و دولت امتیاز کالای همراه مسافری را رسماً برای اروند صادر کرد.
اسفندماه ۹۵ بود که پس از یک کش و قوس نزدیک به دوساله و با پادر میانی بزرگان دولت و پیگیری چهرهای شاخص منطقه که در عرصه ملی مسئولیت داشتند، ابتدا بحث استقرار گمرک در خروجی حل شد و سپس بحث تردد اتباع خارجه بدون ویزا در منطقه آزاد اروند به سرانجام رسید و دولت امتیاز کالای همراه مسافری را رسماً برای اروند صادر کرد.
چه کسانی مخالف اروند شدن اروند هستند؟
از یک جریان سوء استفادهگر که به دنبال بهرهگیری از فرصت بازارهای جزیرهای با امتیاز استفاده ازشرایط واردات مناطق آزاد بود تا جریانی استانی و فراستانی که منافع خود را در خروج اروند از رکود نمیدید، تا مخالفان محصور سازی اورند که این نمطقه را فرصت توسعه و تزریق مالی به همه استان و حتی مناطق همجوار میدیدند، تا دلالان ملی که بعضی منافع خود را در عدم تحقق وعدهها برای توسعه مناطق آزاد به خصوص در بحث گمرک می دانستند، همه و همه جریانی بودند که اجازه نمیداندند اروند اروند شود و هربار با یک داستان و یک برنامهریزی پیچیده و با ترساندن مدیران و متولیان امر مانع تحقق منطقه آزاد اروند در معنای واقعی میشدند. ای کاش میشد در ابتدای همین مطلب نام خانوادههایی که در بعضی مسائل منطقه و مشکل گیری مشکلات آن دخیل هستند را بیاوریم، نام افرادی که مشکلات مردم به ایشان باز میگردد و ریشه اصلی مشکلات را وکاوی کنیم. اما از آنجا که این تنها آوردن نامها نیست که مشکل را حل میکند بلکه شناخت دقیق آن است و این اراده و میل و آگاهی مردم است که حلال مشکلات است، میتوان گفت تنها راه این است که به ریشه مسائل اشاره رکد، اشاره رکد چرا از آبادان و خرمشهر تنها کمپی مستعمل با مردمی خسته با وجود همه هزینهها و تلاش دولتها و شخصیتها و افراد باقی مانده است.
چگونه در سال ۹۵ گمرک جمهوری اسلامی و دولت منطقه آزاد اروند را آزاد کرد؟
در این مسیر چند عامل موثر بودند، با وجود لابیهای پر قدرت استانی و حتی فرا استانی که مخالف مشخص شدن محدوده و استقرار گمرک در خروجی بودند، مبدل شدن این موضوع به عنوان آخرین راهکار برای نجات آبادان و خرمشهر از بنبست توسعه نزد مردم به خصوص بازاریان وتجار مهمترین عامل موثر در به نتیجه رسیدن این موضوع بود، ایجاد همدلی میان مسئولین منطقهای دولتی، ائمه جمعه و مردم همان راهکاری بود که باعث شد مخالفان عقب بنشینند و رضایت به انجام موضوع بدهند.
در این میان در حالی که در ماههای پایانی سال ۹۵ عامر کعبی نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی در جلسهای با حضور فعالان بازار و ائمه جمعه منطقه به صراحت اعلام کرد که موضوع استقرار گمرک در خروجی شدنی نیست، و در حالی که فرود عسگری معاون وقت گمرکات کشور و مدیر کل بعدی گمرکات کشور در جلسه کمیسیون اجتماعی مجلس به صراحت طرح کرده بود، ما زیر بار استقرار در مسیرهای خروجی اروند و تائید محدوده نخواهیم رفت، سرانجام پیگیری تعدادی از نمایندگان منطقه در مجلس به خصوص جلیل مختار و کمیسیون اجتماعی که چند ماه قبل به صورت گروهی برای دیدن شرایط و مشکلات به اروند آمده بودند، دومین عامل موثر در تحقق مطالباتی بود که طی ماههای بعد در منطقه آزاد اروند بارقه امیدی برای مردم شد.
پیش از آنکه دکتر حسن روحانی مجدداً به عنوان رئیس جمهور انتخاب شود و دقیقاً در آخرین روز سال ۹۵ اعلام موافقت دولت و گمرک در خصوص استقرار در خروجی به مردم رسید، چندین تجمع و تهیه طومار پارچهای ۴۰۰ متری با امضاء اصناف منطقه و مطالبهگری صحیح این نتیجه را به بار آورد.
مرور وعدههای که رئیس جمهور با تصویب استقرار گمرک در خروجی به مردم آبادان و خرمشهر داد
قرار بود پس از استقرار گمرک در خروجی چند اتفاق مهم در منطقه آزاد اروند رخ دهد:
نخست. طبق قوانین مناطق آزاد و وعده رئیس جمهور مبنی بر مجوز واردات کالای همراه چمدانی طبق لیست بجز کالای خانگی سنگین قرار شد سالیانه رقمی حدود ۸۰۰ میلیون دلار بخشی برای مصرف مردم منطقه و بخشی برای فروش به مسافران با انگیزه ایجاد رونق در اقتصاد خُرد در نظر گرفته شود.
دوم. قرار بود گمرک ورودی را به طور کامل به گمرک منطقه آزاد اروند تحویل داده و در خروجی مستقر شود. باتوجه به اینکه سامانه سراسری گمرک همچنان فعال بود علاوه براینکه امکان رصد گمرک مناطق آزاد در ثبت و صدور کالاها و واردات به منطقه قابل پیگیری بود، گمرک جمهوری اسلامی به راحتی میتوانست با این شرط کنترل دقیق در خروجی در خصوص کالاهای وارد شده انجام داده و همچنین وضعیت کالاهای وارد شده را طبق انبار های اعلام شده برای نگهداری و واحدهای صفی فروشنده پیگیری نماید.
سوم. قرار بود نمایندگی وزارت امور خارجه در منطقه دفتری را افتتاح و ورود اتباع خارجه ابتدا بدون خودرو و سپس با خودرو در منطقه آزاد شود.
در صورت تحقق وعدههای دولت قرار بود چه اتفاقی برای اروند و مردم بیافتد
در نظر گرفته شده بود اگر این سه مهم محقق شود، طی کمتر از یک سال گشایش در بخش سرمایهگذاری به خصوص در بازار حاصل شود، این گشایش در حالی که ایجاد یک مرکز خرید با دویست واحد تجاری اشتغال مستقیم نزدیک به ۷۰۰ نفر را تضمین میکرد، با توسعه تجارت بازار میتوانست طی یکسال اول برای نزدیک به ۷ هزار نفر در بخش ساخت و ساز مراکز تجاری و ایجاد بازارهای موقت اشتغال ایجاد کرده و طی دو سال اول حداقل ۸۵۰۰ نفر اشتغال با ایجاد ۹ مرکز تجاری و بازار جدید ایجاد کند( این بازارها از پیش جانمایی شده یا مراحل ساختشان به هر دلیل در دوره رکود بازار در اروند متوقف شده بود)، از طرفی رونق بازار در بخش گردشگری نیز ظرفیت بسیار خوبی میتوانست ایجاد کند به نحوی که در همان ششماه اول اعلام یعنی تا مهرماه سال ۹۶ عده زیادی متقاضی برای استفاده از ظرفیتهای گردشگری و ایجاد مراکز گردشگری جدید به خصوص از صاحبان سرمایه محلی ساکن یا غیر ساکن به آبادان و خرمشهر سر زدند، با این حساب و باتوجه به ظرفیتهای موجود در بخش گردشگری حداقل اشتغال ۵۰۰۰ نفری طی دوسال برای این بخش قابل پیشبینی بود.
با این حساب نتیجه تحقق سه برنامه دولت در اروند با استقرار گرمک در خروجی، اشتغال مستقیم در حدود ۱۴ هزار نفر در اروند معادل ظرفیت اشتغال ایجاد شده با ساخت پنج پالایشگاه با ابعاد فاز دو در بخش خصوصی بود که با یک هزارم مبلغ مورد نیاز برای ساخت این پالایشگاهها و بدون هیچ آلایندگی زیست محیطی محقق شده و نتیجه آن نیز حضور کارمندان و کارگران غیر بومی و مهاجرات در دوره بازنشستگی و تبدیل شدن شهرها به کمپها نبود.
در عین حال میشد پیشبینی کرد با ارزشمند شدن اراضی منطقه و رونق کسب و کار همانطور که در مناطق مشابه در کشورهای همسایه شمالی و جنوبی دیده بودیم، طی پنجسال توسعه از توسعه تجاری به توسعه شهری و اجتماعی و فرهنگی و زیرساختی به طور کامل امتداد یافته و مسیرهای توسعه با انحرافی کم بر هم منطبق شوند.
توسعه تجارت و بازار در منطقه آزاد اروند، آخرین راه برای حل مشکلات در زمانی بود که مشخص شده بود سرمایهگذاری دولتی و حضانت دولتی آبادان و خرمشهر طی سالهای پس از جنگ نه تنها سایه خرابی و مشکلات را از سر این دوشهر بر نداشته که باعث تبدیل شدن این دوشهر به کودکانی معلول و آسیبدیده شده که دیگر توان راه رفتن نداشتند.
چگونه منطقه آزاد اروند در همان چند ماه اول آزاد شدن، گرفتار شد
برگزاری جشنواره بازار همزمان با برداشته شدن روادید و استقرار گمرک در خروجی در آذرماه ۹۶ و انعکاس وسیع این اتفاق در سطح کشور باعث شد، زمزمهای قوی در خصوص اروند جدید در کشور راه افتاده، به نحوی که طی بیست روز نزدیک به یک میلیون نفر در فصلی بجز فصول معمول مسافرت، به آبادان و خرمشهر سفر کردند و با وجود عدم آمادگی کامل بازار به لحاظ تهیه اجناس و اقلام موفق شدند با روحیه و آینده جدیدی که مردم در مورد آن حرف میزدند آشنا شوند.
اما مشکلات از آنجا آغاز شد که ابتدا گمرک به همه وعده خود عمل نکرد و مدعی شد علاوه بر خروجی باید در ورودی نیز مستقر باشد، ضمن آنکه ترخیصکاران و وارد کنندگان کالا نیز نتوانستند عملاً از امتیاز وارداتی اعلام شده و ضوابط اعلام شده استفاده کنند. همزمان دستهایی پنهان با هدف سوء استفاده از حساسیت افکار عمومی بحث آزاد شدن ورود اتباع خارجی را به موضوع تردد اتباع عراقی و بعضی مسائل آن از همان روز اول گره زده و فرصت را برای تمرد عدهای از افراد از اجرای قوانین اعلام شده با بهانه عدم رضایت مردم فراهم کردند. داد مغان بازرگانان و بازاریان و ترخصیکنندگان کالا راه به جایی نبرد، در این دوره به یکباره ورق برگشت و نه تنها امتیازهای داده شده که حتی امتیازهای قبلی در خصوص خودروهای اروند و تردد و ترخیص و واردات هم متوقف شد.
گمرک در انتهای سال ۹۶ عملاً نشان داد حضورش در خروجی آنکه مردم میخواستند نبوده، منطقه آزاد به شرایطی نمادین تبدیل شد، بحث تسهیلات گمرکی هر روز با قوانین عجیب مانعی جدید بر سرراه وارد کنندگان محلی گذاشت، بحث برقراری پرواز خارجی به کشور ترکیه و چین به طور مستقیم از اروند با وجود زیر ساخت لازم جهت تسهیل واردات بعضی کالاهای خُرد عملاً فراموش شد و از دو وعده اول بجز نامی باقی نماند.
داستان حمله به تردد اتباع خارجی در اروند چه بود و چه نتیجهای داشت و چه اهدافی را دنبال میکرد
اما کارسازانی که به دنبال متوقف شدن کامل این قطار بودند به اینجا بسنده نکردند و با راه انداختن راه پیمایی نمایشی در یکی از خیابانهای آبادان با عدهای کمتر از ۵۰۰ نفر و سر دادن شعارهای عجیب، همچنبن خبرسازیهای جعلی در فضای مجازی و طرح مسائلی ناموسی در خصوص تردد اتباع عراقی, در منطقه آزاد اروند؛ شرایط را برای عدم تحقق وعده سوم دولت فراهم کردند، در واقع جز اهداف فرامنطقهای این جریان که به نظر میآید بخشی مربوط به مسائل مذهبی بود و بی ارتباط با راهپیمایی بزرگ اربعین نبود که درگیریهای استان بصره و آتش زدن کنسولی ایران در این استان دقیقاً همزمان با راهپیماییها در اروند و همچنین طرح بحثهای مشابه در عراق در خصوص اتباع ایرانی که به آن کشور تردد میکردند روشنگر این موضوع است، البته مسائل دیگری نیز در کار بود که شاید یکی را بتوان رونق چشمگیر بازار اروند و کشیده شدن بخشی از بازار استان به این سمت باشد، یا مسائل دیگری که مجال طرح آن در این نوشته نیست.
بد نیست به عنوان مثال به یک نکته اشاره نمایم. مثلاً در بازار اروند اشاره شد که خرید اتباع عراقی در خصوص اقلام مصرفی باعث نایاب شدن این اقلام و گرانی شده است، در صورتی که در خصوص ماهی صیادان منطقه برای فروش به قیمت بهتر لزوماً نیاز نداشتند ماهی را در بازارهای ماهی فروشی به اتباع عراقی بفروشند و ماهی روی لنج و قایق پیش از ورود به منطقه قابل فروش بود کما اینکه این اتفاق مثلاً در شهر صیادی مانند هندیجان افتاده و ظاهراً ماهی صید شده از طریق هواپیما با قیمتهای بسیار بالا و کالاً قانونی صادر میشوند، یا در مورد اقلام غذایی یک ماه بعد از آزادی تردد شرایط سختگیرانهای در خروجی منطقه در نظر گرفته شده بود که اساساً بردن اقلام مصرفی کمتر امکان داشت، ورود روزانه کمتر از هزار نفر به منطقه اگر در بازارهای پوشاک و رستورانها و حوزه درمان و هتلها و گردشگری فرصت بود در حوزه مورد تبلیغ عناصری که به دنبال از بین بردن این شرایط بودند اصلاً فرصت نبود، از سوی دیگر تردد سنتی میان بومیان محلی در طرف ایرانی و طرف مقابل، ازدواجهای فامیلی و تردد فامیلی، بیشتر آن چیزی بود که با برداشته شدن ویزا در اروند تسهیل شد و با فرصت آن خانوادهها با هم رفت وآمد بیشتری کردند، ضمن آنکه تردد بیش از یک میلیون زائر ایرانی در طول سال به کشور عراق از مرز زمینی اروند نیز زمینه تردد بعضی میزبانان به این منطقه را فراهم کرده بود، به نحوی که طبق آما بالای ۸۰ درصد تردد زمینی در مرز شلمچه از کشور عراق، خانوادگی بوده و این مهم چیزی نبود که در تبلیغ سوء به مردم گفته شود.
چگونه تردد اتباع خارجی به اروند متوقف شد
در نهایت همزمان با ایام اربعین تردد اتباع خارجی ابتدا از سوی طرف ایرانی متوقف شد و سپس باتوجه به تبلیغات مغرضانه انجام شده و زمینههای به وجود آمده گفته شد که تردد توسط طرف عراقی برای اتباع آن کشور متوقف شده است. اتفاقی که پیشتر در جریان تجزیه شوروی سابق برای شمال کشور و به خصوص آذربایجان رخداد و طرح مسائل مشابه باعث شد امروز نه تنها سرمایههای آن کشور که حجم بالای سرمایههای ایرانی نیز در کشورهای همسایه شمالی در بخش گردشگری، توریسم و درمان منطقه شده و عملاً بخشی از توسعه آن کشورها با سرمایه هموطنان ما در بخشهای خدماتی و گردشگری و درمان رخدهد. در نظر بگیرید سالیانه ۲۶ میلیون دلار درآمد تنها برای کشور گرجستان از محل سفر اتباع ایرانی بجز سرمایهگذاری اتباع و فقط ازمحل گردشگری. در نظر بگیرید گردشگری سالیانه ۲۵۰ هزار اتباع عراقی با شرط خرج هر نفر ۲۰۰ دلار در بخش گردگشری، تفریح، بازار، رستوران و حمل و نقل رقمی در حدود ۵۰میلیون دلار آورده و حداقل ۱۰ میلیون دلار ارزش افزوده در بازار خُرد تجارت و کسب و کار ایجاد کرده که میتوان در کوتاه مدت بسیاری از مشکلات را حل کند، ضمن آنکه حضور این اندازه گردشگر در منطقه، اروند را از خط قرمز مرزی به لحاظ امنیت برای گردشگران میتواند به خط سبز مرزی بازگرداند که این نیز برای جذب سرمایهگذار و امنیتی پایدار نکتهای بسیار مهم است.
امتیازهایی که از دست رفت و منطقه آزادی که آزاد نشد
موضوع استقرار گمرک در خروجی و استفاده از امتیاز دولت برای واردات کالای همراه چمدانی به منطقه، موضوع تردد اتباع خرجی به عنوان سه امتیاز دولت به اروند امروز عملاً متوقف شده است، همزمان با اعلام مجدد تحریمها علیه ایران از سوی دولت آمریکا بعضی دیگر از فرصتهای گمرکی و صنعتی نیز عملاً از بین رفته است، درآمدهای جاری و معمول منطقه آزاد اروند کاهش جدی یافته و کمکهای عمرانی به منطقه نیز به خصوص کمکهای وعده داده شده به شهرداریها بعید است با این شرایط بودجه به طور کامل محقق شود.
روزی که در اواسط سال ۹۵ نگارنده در خصوص مسائل اروند بررسی انجام داد متوجه شد تبلیغات و سوء استفاده یک فرد و سوار شدن بر موج آن توسط یک جریان، موضوع قاچاق در مناطق آزاد و اروند را برای عدم تحقق استقرار گمرک در خروجی( با وجود هزینههای کلان میلیاردی برای محصور کردن منطقه) وسیله کرده، تا با استفاده از بعضی اخبار رسانه ملی و عدم میل گمرک جمهوری اسلامی به تحقق این موضوع مانع انجام این مهم شود، چندین ماه زمان صرف شد تا با رفت و آمد سه کمیسیون مجلس و بسیاری از بزرگان دولت و کشور به اروند و مطالبه همه اقشار مردم، این ذهنیت بر طرف و راه برای انجام آن باز شود.
چه چیزهایی آبادان و خرمشهر را احاطه کردهاند
اما حوادث روی داده طی یک سال گذشته نشان داد نه اراده دولت و نه اراده مردم به تنهایی مشکلات آبادان و خرمشهر را حل نمیکند، دستهای پنهان برای عقب نگه داشتن قطار توسعه اروند با ابزاری ساده و سوء استفاده از سرگشتگی و سرخوردگی مردم به راحتی میتوانند به آنچه که میخواهند برسند و اجازه ندهند هیچ دریچهای برای این عبور باز شود.
سازمان منطقه آزاد اروند در میان سه چیز احاطه شده است، دستهای پیدا و پنهانی که نمیخواهند اروند مبنای آبادان و خرمشهر جدید باشد، بعضی متولیان، کارمندان و مدیران بیکفایت و فصلی و مدیرانی که منافع شخصی را بر منافع مردم ترجیح میدهند، دلالان و دروغگویان و افرادی که با حمله به هر جریان تحولخواه و عملگرا در بستر ایجاد تغییر به دنبال سوء استفاده از شرایط برای پیشبرد اهداف خود هستند.