“شعر عاشورایی”(بخش سوم)

خورنا | فرهنگی:

شعر عاشورایی پارسی را می توان به چهار دوره تقسیم کرد:

۱) قرون اولیه شعر پارسی از نیمه ی دوم قرن سوم تا حکومت صفویه
۲)دوره ی حکومت صفویه
۳)دوره حکومت افشاریه،، زندیه و ترکان قجر
۴) دوره معاصر

در دوره ی اول به عللی از جمله عدم استقرار حکومتی شیعی، فراوانی شعر عاشورا اندک است و اگر شعری گفته می شود عموما به تلویحا و به تلمیح به واقعه ی عاشورا اشاره دارد، شاعرانی چون قطران تبریزی،ناصر خسرو، سنایی،سعدی، مولانا و… :
رفتی زجهان به تشنگی بیرون
مانند شهید کربلا بودی
“قطران تبریزی”

ای ظهیر از گور نقبی میزنم تا کربلا
می روم گریان به پابوس حسین تشنه لب
“ظهیر فاریابی”

کجایید ای شهیدان خدایی
بلاجویان دشت کربلایی

کجایید ای سبک روحان عاشق
پرنده‌تر ز مرغان هوایی

کجایید ای شهان آسمانی
بدانسته فلک را درگشایی

کجایید ای ز جان و جا رهیده
کسی مر عقل را گوید کجایی

کجایید ای در زندان شکسته
بداده وام داران را رهایی

کجایید ای در مخزن گشاده
کجایید ای نوای بی‌نوایی

در آن بحرید کاین عالم کف او است
زمانی بیش دارید آشنایی

کف دریاست صورت‌های عالم
ز کف بگذر اگر اهل صفایی

دلم کف کرد کاین نقش سخن شد
بهل نقش و به دل رو گر ز مایی

برآ ای شمس تبریزی ز مشرق
که اصل اصل اصل هر ضیایی
“مولانا”
با روی کار آمدن حکومت صفوی و رسمیت یافتن مذهب تشیع و توصیه ی پادشاهان صفوی-از جمله شاه تهماسب- به اینکه”دست از مدح‌ما بردارید و به مدح ائمه بپردازید” شاعران به مدح ائمه پرداختند و بسیاری شعر عاشورایی گفتند. از جمله ی این شاعران “محتشم کاشانی”است که دست از مدح شاهان بداشت و دوازده بند معروف و بی بدیل عاشورایی خود را سرود:

باز این چه شورش است که در خلق عالم است
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است

باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین
بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است

و بسیاری به تقلید از او ترکیب بند سرایی را آغازیدند و بسیاران عاشورایی گفتند.
در دوره ی بعد یعنی دوره ی حکومت قاجار، شاهان قاجار خود نیز دست به کار شدند و در شعر عاشورایی طبع آزمایی کردند. از جمله ناصرالدین شاه که “ناصر”تخلص می کرد و فتحعلی شاه قاجار متخلص به “خاقان”!
می گویند که ناصرالدین شاه در دهه ی محرم سبیل هایش را آویزان‌می کرد و کلاهش را به نشان عزا کج می نمود. وی شعرهای عاشورایی قابل توجهی دارد و همچنین فتحعلی شاه…
ادامه دارد…

دکتر حشمت اله پاک طینت | استاد دانشگاه و کارشناس ادبیات صداو سیما

بخش اول:
khoorna.com/110217

بخش دوم:
khoorna.com/110218

بخش سوم:
khoorna.com/110220

بخش چهارم:
khoorna.com/110221

بخش پنجم:
khoorna.com/110222

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *