چرا «تنها در این چهار سال اخیر» شاهد بروز بیماری تنفسی شهروندان خوزستان هستیم؟
خورنا|فرزانه سعید بسطامی: اهواز به عنوان یک کلانشهر صنعتی و با جمعیت در حال رشد، هم در حال حاضر و هم در آینده نسبت به آلودگی هوا آسیب پذیر خواهد بود. پزشکان از افزایش مداوم بروز بیماریهای تنفسی گزارش میدهند اما ایجاد یک راهبرد مناسب برای بهبود کیفیت هوای شهری کاری مشکل است بطور کلی آلودگی هوا عبارت است از حضور مواد نا مطلوب در هوا به مقداری که بتواند اثرات مضر ایجاد کند بر این اساس آلایندههای مختلفی در ایجاد آلودگی هوا نقش دارند که از جمله مهمترین آنها: منوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای سولفور، ذرات معلق است که هرکدام از آنها می تواند از منابع مختلف طبیعی و انسانی وارد هوا شود که وجود هر یک از این آلایندهها در هوا تاثیرات زیادی از نظر بهداشتی، زیست محیطی و اقتصادی بر زندگی شهروندان دارد.
همچنین آلودگی هوا در متابولیسم (سوخت و ساز) گیاهان نیز تأثیر سوء داشته و ضمن ضعیف کردن گیاه، موجب پدید آمدن امراض و آفات مختلف در آنها میشود. این مساله بخصوص با گسترش روزافزون فعالیت صنایع و مشعلهای نفت و گاز در داخل و پیرامون اهواز فزونی یافته است. به طور کلی اثر ناشی از آلودگی هوا بر گیاه میتواند به صورت ظاهر شدن لکههای خشکیده در برگ، از دست دادن رنگ، کاهش رشد گیاه، کاهش محصول و حتی از بین رفتن گیاه جلوهگر شود. توجه به نقش مهم گیاهان در پاکیزگی هوای اهواز طی سالیان گذشته سبب شد تا اقداماتی جدی در حفظ و نگهداری و افزایش فضاهای سبز صورت گیرد که از جمله آن میتوان به کاشت و تکثیر گیاه مقاوم و همیشه سبز کنوکارپوس اشاره کرد که بیش از انواع دیگر گیاهان تحمل گرما را داشته و حتی در صورت افزایش دما سبز میشود. هرچند که اخیرا برخی از مسوولان دولتی بر حساسیتزا بودن این گونه گیاهی تاکید داشته و آنرا عاملی برای بروز حساسیت شهروندان برشمردهاند، اما مدیرکل آفات سازمان حفظ نباتات کشور طی مصاحبهای با یکی از رسانههای داخلی عنوان داشته که گیاه کنوکارپوس درختی است که در مناطق کمآب جهان همچون دبی، سالیان سال است کشت شده و در مقابل کمآبی بسیار مقاوم است و علاوه بر آن در برخی مناطق دنیا جنگلهایی از این نوع گیاه داریم که در هیچیک از آنها بیماری تنفسی و حساسیتزا بودن آن گزارش نشده است.
کرامتا… اکبرپور افزود: ممکن است مسائل زیستمحیطی دیگری همچون آلودگیهای گاز و سایر عوامل باعث بروز بیماریهای تنفسی مردم استان خوزستان شده باشد، اما علمی نیست که بخواهیم تنگی نفس شهروندان خوزستانی را به این گونه از گیاهان نسبت دهیم. وی خاطرنشان کرد: در بیشتر فضاهای شهری مناطق جنوبی کشور همچون استانهای سیستان و بلوچستان، بوشهر، هرمزگان و خوزستان درختان کونوکارپوس کشت شدهاست اما در هیچ جای کشور و حتی دنیا گزارشی مبنی بر آنکه این درختان باعث بیماری تنفسی میشود، ارائه نشده است. اکبرپور تصریح کرد: تنها در زمان هرس، مقداری جزیی اسانس از این گیاه در فضا پخش میشود که مشکلزا بودن آن برای انسانها به هیچعنوان در هیچ منبع علمی گزارش نشده است.
گفتههای مدیرکل آفات سازمان حفظ نباتات کشور در رابطه با عدم حساسیتزایی گونه گیاهی کنوکارپوس در حالی مطرح شده است که پیش از آن و بدنبال انتشار گزارشات متعدد در رابطه با هرس و یا قطع درختان کونوکارپوس در سطح شهر اهواز، شهروندان خوزستانی در تماس با کارون واکنشهای متفاوتی نشان داده و خواستار جلوگیری از قطع این درختان در سطح شهر اهواز شدهاند. ایوب از ساکنان فرهنگشهر اهواز ضمن ابراز گلایه از عملکرد مسوولان استانداری خوزستان، محیط زیست و شهرداری اهواز در عدم جلوگیری از قطع درختان کلانشهر اهواز گفت: این شهر به خودی خود بدلیل برخورداری از کارخانجات و صنایع متعدد، دارای هوای غیر قابل تنفس و آلوده است و زمانیکه ماموران شهرداری بدون هیچگونه ملاحظه ای اقدام به قطع درختان میکنند، لطمه بسیار بزرگی بر سلامت ساکنان شهر وارد میسازند؛ چرا که هیچکدام از مسوولان چه ملی و چه استانی به طور قاطع و بر مبنای تحقیقات علمی تاکنون نتوانستهاند مشکلزا بودن گیاه کنوکارپوس را اثبات نمایند. وی افزود: بر اساس اخبار منتشره در رسانه ملی و مطبوعات مطلع شدیم که استاندار جدید خوزستان نیز اخیرا عنوان کرده که تاثیر گونه گیاهی کونوکارپوس بر بروز بیماری تنفسی هنوز ثابت نشده است! اگر مسوولان استانی در رابطه با اتهامی که به این گونه گیاهی زده شده است به یقین دست نیافتهاند، بر چه اساسی در شورای سلامت استان تصمیم به هرس کونوکارپوس گرفتند؟ و اگر هرس این درخت از ضروریات است به چه دلیل بر نحوه عملکرد شهرداری نظارتی نمیشود؟این شهروند اهوازی در ادامه به تداوم قطع درختان در منطقه فرهنگشهر اشاره کرد و گفت: من به عنوان یک دوستدار محیط زیست و در مقام یک پدر که سلامتی فرزندانم بیش از هرچیز دیگری برایم مهم است، مخالف قطع وسیع درختان میباشم. روزانه در کوچه پسکوچههای مختلف فرهنگشهر شاهد شاخههای تنومند قطع شده درختان بر بستر زمین هستیم و دیدن چنین تصاویری برای من و بسیاری دیگر از ساکنان فرهنگشهر درد آور است.
بر اساس آمار رسمی، کلانشهر اهواز جزء شهرهای آلوده کشور میباشد، به طوری که بارها از سوی سازمانهای مختلف همچون سازمان حفاظت محیطزیست خوزستان اعلام شده که اهواز هشت برابر بیش از حد مجاز آلوده است، اما منشاء تنگی نفس پاییزی مردم خوزستان معمایی است که با گذشت چهار سال همچنان در هالهای از ابهام قرار دارد. در پاییز ۱۳۹۲ بود که بیش از ۲۲ هزار نفر پس از اولین بارش باران به مراکز درمانی مراجعه کردند، این آمار در سال ۹۳ به بیش از ۱۶ هزار نفر و پاییز گذشته به بیش از ۱۹ هزار نفر افزایش یافت. به طوری که در اولین بارندگی بیش از ۱۷هزار و ۷۰۰ نفر و در دومین بارندگی پاییزی سال ۹۴ نیز بیش از یکهزار نفر به مراکز درمانی مراجعه کردند.
اما در رابطه با علل بروز چنین پدیدهای در بین ساکنان دیار کارون، گرده افشانی گیاهان هم احتمالی بود که همچون بقیه احتمالات مورد بررسی قرار گرفت اما در نهایت با توجه به برگزاری نشستها و سمینارهای مختلف علمی در دانشگاه چمران اهواز و… هنوز مسوولان استان نتوانستند و یا جرات ندارند که به ضرس قاطع از این گونه گیاهی رفع اتهام کنند و بازیر سوال بردن دیگر عناوین مطروحه بعنوان عامل اصلی آلودگی هوا و بروز تنگی نفس در شهروندان خوزستانی، راهکاری برای کاهش فعالیتآنها و یا تجهیز صنایع به امکانات استاندارد در جهت کاهش آلودگی هوا بیابند.
در همین رابطه شهروند و درختکار نمونه کشور به عنوان اولین کسی که اقدام به تکثیر این گونه گیاهی در کلانشهر اهواز کرد به «کارون» گفت: کنوکارپوس گیاهی همیشه سبز است که معمولا در مناطق گرمسیر و برخوردار از خاک شور کاشته میشود. مناطق کاشت آن نیاز به زهکشی ندارد واز مقاومت خوبی در برابر محیط سخت برخوردار است. به عنوان یک درخت مقاوم به شوری، گرما و همچنین کمآبی در اراضی شور کاشته میشود و با توجه به مقاومت بالا کاشت این درخت در شهرهای صنعتی توام با هوای آلوده توصیه میشود. امیر دورفرد از جمله استانهایی که در ایران به کاشت این درخت روی آوردهاند را خوزستان، بوشهر و هرمزگان نام برد و افزود: این گیاه در نواحی ساحلی میروید، ولیکن در نواحی ساحلی و خشک نیز قابل گشت است. علاوه بر ایران در سواحل کالیفرنیا، فلوریدا و آمریکای گرم و مرطوب و برزیل، عربستان سعودی (جده)، یمن و… نیز دیده میشود. این شهروند نمونه کشور با بیان اینکه از عملکرد مسوولان در نحوه برخورد و هرس این گونه گیاهی بشدت گلایه دارم، عنوان کرد: به عنوان فردی که تجربه ساخت جاده در دل کوه در مناطق صعبالعبور خوزستان را دارد و به عنوان یک مدافع و حافظ محیط زیست استان که سالیان سال با پای پیاده و بعضا با گاری اقدام به آبیاری، کاشت، داشت و برداشت گیاهان متعدد در اهواز و سایر نقاط کشور کردهام، قطع وسیع درختان را محکوم کرده و عنوان میکنم که این گونه گیاهی به هیچعنوان حساسیتزا نیست چرا که اگر بود سالها قبل از شدت یافتن عارضه تنگی نفس در بین شهروندان، این درخت در سطح وسیعی از اهواز و سایر نقاط استان کاشته شده بود؛ چرا در مدت ده سالی که از تکثیر کنوکارپوس در اهواز میگذرد «تنها در این چهار سال اخیر» شاهد بروز بیماری تنفسی شهروندان هستیم؟
امیردورفرد در رابطه با احتمال انتشار آلودگیها توسط درختان پس از بارش باران در سطح شهر اهواز گفت: دو راهکار برای جلوگیری از انتشار آلودگی و بروز حساسیت توسط درختان وجود دارد؛ نخست آنکه قبل از بارش باران درختان در شهری که سرشار از انواع آلودگیهای صنایع است، شست وشو شوند و راهکار بعدی هرس درختان در هنگام گلدهی است، چرا که بغیر از ناحیه بارور گیاه، بقیه نقاط درخت مشکل زا نیست و علاوه بر آن کاشت مداوم این گونه گیاهی در اهواز به افزایش سرانه فضای سبز این کلانشهر کمک میکند. وی در اعتراض به نسنجیده قطع شدن این درختان افزود: پیش از آنکه هرگونه مبادرتی به قطع درختان شود، باید در رابطه با علل بروز حساسیت و عارضه تنفسی در بین شهروندان بررسیهای علمی صورت میپذیرفت و سپس توسط رسانه ملی راهکاری برای جلوگیری از آن اعلام میشد که متاسفانه شاهد چنین اتفاقی از سوی مسوولان ذیربط نبودهایم. وی گفت: سرانه فضای سبز شهر اهواز با توجه به وجود این درختان۰۸/۱۳ بوده است یعنی از تمام استانها حتی یزد که شهری است که از آب قنات و چاه استفاده میکند کمتر است و این در حالی است که سرانه فضای سبز شهر یزد ۵/۱۶ میباشد، آنهم شهری که نه از کارخانه برخوردار است و نه خبری از آلودگی در آن میباشد.
این درختکار نمونه کشور عنوان کرد: به عقیده اکثر دانشمندان زنبور عسل در جایی کندو میسازد که فاقد آلودگی باشد و بهترین آب و هوا را داشته باشد. پس چطور گیاهی که بهترین مامن برای زنبورها در جهت ساخت کندو است، میتواند عامل بروز بیماری در شهروندان باشد؟ وی که رکوردار و پیشگام در کاشت بیش از ۸هزار نهال درخت در سطح استان میباشد و بارها از سوی مسوولان ملی و کشوری به عنوان برترین شهروند و درختکارکشور معرفی شده است، و به گفته احمدرضا لاهیجانزاده، مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان که در سایت این سازمان نیز موجود است؛ «این شهروند به عنوان نماینده استان برای دریافت جایزه ملی به پایتخت معرفی خواهد شد»، گفت: درخواست دارم هرچه سریعتر از قطع درختان جلوگیری بعمل آید و مسوولین استان توجه بیشتری نسبت به حفظ گنجینه فضای سبز این شهر بشدت آلوده داشته و با گیاهان مهربانتر باشند.
در پایان باید گفت، گونه کونوکارپوس گیاهی است که در جنوب کشور وجود دارد، حیات وحش به آن علاقمند است، مردم آنها را میشناسند، نیاز آبی اندکی دارد، بسیار مقاوم است و در طول دههها و سدهها کارآیی و سود خود را در اقصی نقاط جهان ثابت کرده است، هر چند برخی از آنها سریع الرشد نیستند و تولید نهال آنها نیز کمی دشوار است؛ اما این وظیفه مسوولان استانی و ملی است که به عنوان نماینده مردم، ضامن سلامت و بقای آنان باشند. بدیهی است که در تفکر پایدار هیچگاه نباید محیط زیست و گیاهان فدای فعالیتهای صنعتی و… شود، بنابراین ضروری است مطالعات بیشتری از سوی کارشناسان در رابطه با علل شیوع عارضه تنگی نفس شهروندان خوزستانی به ویژه اهوازیها صورت پذیرد و بر اساس تحقیقات علمی توسط مدیران ارشد کشور در این باره تدابیر لازم اتخاذ شود.