خورنا/ احمد محسنی پارسا: بعضی از دانشمندان‌ جرم‌شناس‌ پیـدایش‌ انـواع جرایم ارتکابی نوجوانان‌ را معلول‌ عواملی نظیر توسعه ناگهانی صنایع، وسعت و گسترش غیر اصولی شـهرها، برخورد ملل و اقـوام گوناگون، درهم ریختن‌ و ازهم پاشیدگی خانواده‌ها، سست شدن پایـه‌ها و مـبانی‌ مـذهبی‌ و اخلاقی‌ و عوامل دیگری می‌دانند‌ و در این میان تـوجه خـاصی به خانواده‌ که اولین هسته و نهاد مؤثر در شکل‌گیری شخصیت کودکان‌ و نوجوانان‌ در سنین‌ مختلف است، دارند و عـدم تـوجه کافی‌ و مناسب‌ والدین‌ و اعضای‌ خـانواده را نـسبت به‌ کودکان و نـوجوانان تـا قـبل از ۱۸ سالگی و یا وجود شرایط نامناسب در خـانواده را زمـینه‌ساز اصلی انحراف و بزهکاری در نوجوانان می‌دانند و معتقدند برای اصلاح این‌ معضل اجتماعی باید بـه اصـلاح شرایط خانواده‌ها و نوع برخورد آنها تـوجه بیشتری‌ شود. از طرف دیگر، می‌توان گـفت کـه قرن حاضر قرن اضطراب و سـرعت اسـت ونوجوانان عجله دارند‌ تا‌ هرچه سریع‌تر خود را به مقصد خیالی مورد نظر برسانند، هر چند کـه در ایـن راه، قواعد و مقررات و قوانین درهم شـکسته شـوند، بنابراین، لازم اسـت‌ توسط خانواده و مربیان هـدایت شـوند تا بتوانند‌ راه‌ صـحیح مـوفقیت را پیدا کرده و به‌ بیراهه کشیده نشوند.

مهران فتحی مقدم کارشناس مسئول پیشگیری از وقع جرم و جنایت دادگستری در مصاحبه ای با خبرنگار پایگاه خبری خورنا در این خصوص گفت: امروزه در بین اکثر جوامع، بزهکاری نوجوانان به صورت یک معضل اجتماعی درآمده‌ است و ‌‌در‌ کشور ما نیز با توجه به جوان بودن جامعه، این پدیده نابهنجار اجتماعی‌ ظهور کرده‌ و درحال‌ رشـد اسـت و چنانچه متفکران، محققان و مسئولان جامعه در پی‌ بررسی و شناخت عوامل ایجادکننده آن‌ نباشند و در جهت رفع آنها اقدام مؤثری انجام‌ ندهند، قطعا این مشکل در بین‌ نوجوانان شیوع بیشتری یافته‌ و باعث سست شدن کیان‌ خانواده‌ها و رشد سـریع بـزهکاری و جرم در جامعه می‌گردد و زمینه را برای تأثیر اقدامات سوء دشمن در انحرافات اخلاقی نوجوانان فراهم می‌نماید.

بدیهی است مهم‌ترین کانون مؤثر بر شکل‌گیری شخصیت نوجوان،خانواده است‌ که مستقیما بر منش و رفتار آنها نقش دارد، لذا چنانچه بتوان ویژگی‌های یک خانواده‌ مطلوب و مناسب را کـه نـوجوان را‌ در‌ مسیر صحیح و مطابق با هنجارهای اجتماعی‌ هدایت کند مشخص و ارائه نمود،کمک بسیار بزرگی به پیشگیری از ارتکاب آنان به‌ اعمال بزهکارانه خواهد شد. آموزش عـمل مـجرمانه مـراحل مختلفی دارد. فنون ارتکاب جـرم کـه گاه پیچیده و گاه سـاده است؛ جهت دادن بـه انگیزه‌ها،گرایش‌ها و کشش‌های درونی؛ توجیه عمل مجرمانه و….

فتحی مقدم ادامه داد: زمانی فرد به عمل بزهکارانه دست می‌زند که آمیزش او‌ با‌ کسانی کـه مـوافق‌ شکستن قواعد اجتماعی‌اند، بیشتر از کسانی است که بـا شـکستن این قـواعد مـخالفند.این‌ بند در واقـع اساس نظریه ساترلند اسـت و به ارتباط فرد با بزهکاران و غیر بزهکاران هر دو‌ اشاره‌ می‌کند

از نتایج پژوهشهای انجام شده در این موضوع می‌توان اطلاعات مفید‌ و قابل توجهی در خصوص عوامل مؤثر در زمـینه ایـجاد انـحرافات اجتماعی به دست آورد؛ به عبارت دیگر، همان‌طوری که ملاحظه‌ گردید محور اصـلی یا شروع زمینه انحرافات اجتماعی از محیط خانواده نشو و نما می‌نماید. در‌ واقع‌ می‌توان گفت‌ خانواده نخستین محیط اجتناب‌ناپذیر یا حـتمی اسـت کـه‌ اراده فرد در انتخاب آن تأثیر نداشته است،هیچ فردی خانواده‌ خود را بر نمی‌گزیند و خـانواده،محیطی اسـت که فرد به ناچار در‌ آنجا‌ چشم‌ به دنیا گشوده و در آنجا رشد خود را آغاز کرده است.

خانواده نخستین پیـوند مـیان کـودک و اطراف ‌‌او‌ به حساب می‌آید.تاکنون هیچ‌گونه‌ جانشین رضایت‌بخش و مطلوبی برای خانواده پیدا نشده اسـت کـه‌ بـتواند‌ امنیت‌ لازم و شرایط مناسب مورد نیاز کودک را تأمین کند.به طوری که اگر در این دوران‌ از داشـتن‌ خانواده مـحروم شـود،در طول زندگی خود در جستجوی آن خواهد بود.

این کارشناس مسئول پیشگری از وقوع جرم و جنایت دادگستری ادامه داد: اگر بپذیریم‌ که رفتار اکتسابی است‌ و یادگیری حداقل در آغاز مـتأثر از تـقویت و پاداش محیط اطراف می‌باشد. بی‌شک در تعیین رفتار کودک واکنش‌های عاطفی، ادراک‌ نگرش‌ها و ارزش‌های موجود در خانه و خانواده از اهـمیت خـاصی بـرخوردار است و اگر خانواده‌ رفتار مناسبی نداشته باشد موجبات بزهکاری را در فرزندان پدید می‌آورد

فتحی مقدم در این خصوص تاکید کرد: عدم برخورداری خانواده‌ها از روابط عاطفی‌ مناسب‌ می‌تواند‌ نوجوانان را از نظر روحی-روانی در شرایطی‌ قرار دهد که زمینه ایجاد انحراف فراهم گردد.لذا باید‌ به طریق مختلف،خانواده‌ها را تشویق کرد تا نسبت بـه تـقویت جو عاطفی در محیط‌ خانه اقدام نمایند که‌ این‌ کار را می‌توان از طریق اختصاص وقت کافی جهت گفتگو، مشاوره، انجام کارهای گروهی، مسافرت‌های خانوادگی، ارزش قائل شدن به نظرات فرزندان، سهیم کردن آنها در امور مربوط به خـانواده و نـظایر ایـنها انجام داد.

بیشترین تعداد نوجوانان بزهکار از خانواده‌هایی هستند که از وضعیت اقتصادی نامناسبی‌ برخوردارند. اگرچه این مسئله عمومیت ندارد، لکن بررسی‌های به عملآمـده،نشان‌ می‌دهد نـامناسب بـودن وضعیت اقتصادی‌ تأثیر‌ مستقیمی بر انحرافات اجتماعی دارد کـه‌ البته ایـن مشکل در سطح کلی جامعه با اقدامات همه جانبه توسط مسئولان کشور و مردم قابل حل است؛ بااین حال می‌توان از طریق تـشویق خـانواده‌ها بـه‌ مبارزه‌ با فرهنگ‌ مصرف‌گرایی تا حدی مشکل را کم کرد.

هرچه میزان تقید خانواده‌ها به مسائل‌ شرعی و مذهبی کمتر باشد،زمینه ایجاد انحراف و بزهکاری در نوجوانان‌ بیشتر می‌شود، لذا‌ باید بـا تـقویت اعـتقادات دینی مردم خصوصا نوجوانان را از طریق‌ برنامه‌های متنوع و جذاب، توسط سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی-اجتماعی و رسـانه‌های گـروهی و همچنین میزان پایبندی خانواده‌ها را به اصول اعتقادی‌ ارتقا بخشید.

تـعداد زیـادی از نوجوانانی که مرتکب انحرافات اجتماعی شده‌اند، از خانواده‌های هستند که مشاجرات‌ خانوادگی و نزاع و اخـتلاف در آن وجـود‌ داشـته‌ است.قابل‌ ذکر است که اگرچه اختلافات‌ خانوادگی معمولا علل و عوامل‌ متعددی دارد و باید ریشه‌های اصلی این مـشکل مـورد بررسی و تـوجه قرار گیرد،لکن به طور کلی می‌توان از طریق‌ آموزش‌ خانواده‌ها‌ و نشان‌ دادن آثار و عواقب نامطلوب اخـتلافات خـانوادگی به سرنوشت‌ فرزندان-که نقطه اوج آن‌ جدایی والدین از یکدیگر است-از طریق مطبوعات و رسانه‌های جمعی و هـمچنین‌ فیلم‌های مـناسب بـه خانواده‌ها‌ گوشزد‌ است.

وی در خصوص راهکارها گفت: تـرغیب جامعه به سمت فرهنگ‌ کتابخوانی و ارتباط با محصولات فرهنگی مفید و سازنده درکشور‌ از‌ اهمیت‌ خـاصی‌ برخوردار اسـت کـه توجه مسئولان امر به این موضوع مهم را می‌طلبد.

هرچه خانواده‌ها خصوصا والدین از‌ سطح‌ تحصیلات‌ بالاتری برخوردار باشند،فرزندان آنها کـمتر بـه‌ سوی بـزهکاری و انحرافات اجتماعی گرایش پیدا می‌کنند،لذا موضوع‌ مبارزه‌ با بی‌ سوادی و ارتقای سطح تحصیلات عمومی مردم مـی‌تواند کـمک بـسیار زیادی به‌ پیشگیری‌ از‌ ایجاد‌ زمینه‌های بزهکاری کند.

یکی از نکات قابل توجه در این موضوع ارتباط بـزهکاری نـوجوانان در‌ جامعه‌ با وظایف نیروی انتظامی کشور به عنوان یک مرجع مقابله‌کننده با وقوع جرم وبزه‌ در سطح‌ جـامعه‌ مـی‌باشد. بدیهی است یکی از وظائف اصلی نیروی انتظامی برقراری نظم و امنیت در جامعه است و بـرای‌ نـیل به این هدف لازم است به عنوان آخـرین اقـدام در راهـ‌ مبارزه‌ با‌ جرائم‌ توسط نیروی انتظامی با افـراد مـتخاف بزهکار و مجرم مقابله و برخورد شود،لذا به هر میزان‌ نهادهای‌ اجتماعی‌ مانند خانواده،مدرسه،و…در جامعه بـه وظـائف‌ خطیر خود آشنایی بیشتری داشته و مـحیط مـناسب‌تری‌ را‌ برای نـوجوانان فـراهم نـمایند، قطعا از میزان بزهکاری در جامعه کاسته و جامعه از امـنیت و آرامـش‌ بیشتری‌ برخودار خواهد شد.

همچنین بخش‌های فرهنگی و روابط عمومی نیروی انتظامی می‌توانند از طریق‌ برقراری ارتباط‌ با مـردم خـصوصا نوجوان به وسیله تهیه‌ جزوات‌ آمـوزشی، میان‌ پرده‌ها‌ و تیزرهای تلویزیونی سطح آگـاهی مـردم را‌ نسبت‌ به تخلفات و جرائم و راه­های‌ مقابله بـا آنها و عواقب ناشی از ارتکاب‌ به‌ جرم را بالا ببرد تا‌ جامعه‌ از سطح‌ امنیت‌ و نـظم‌ و آرامـش بیشتری برخوردار شود.