تاریخ بهبهان برگ‌های ورق نخورده زیادی دارد

خورنا: سردار تاریخی و بزرگ خطه ارگان (بهبهان) در ۲۲ مرداد ۲ هزار و ۳۴۲ سال پیش به همراه خواهر خود حماسه‌ای عظیم خلق کرد که هنوز در قلب تاریخ‌دوستان بهبهانی جای دارد.

به گزارش خبرگزاری فارس از بهبهان، با توجه به حفاری‌هایی که در زمستان ۱۳۸۵ شمسی و بهار سال ۱۳۸۶ در محوطه باستانی ارگان بهبهان به عمل آمد، قدمت منطقه بهبهان و تمدن آن به پنج هزار و ۵۰۰ سال رسید. (گمانه‌زنی‌ها نشان از شش هزار سال می‌دهد) این اقدام که بوسیله پایگاه ارجان شناسی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انجام گرفت و آثار هنری باشکوهی که نمایان شد، نشانه‌ای از عظمت و سخت‌کوشی مردمانی بود که تا امروز اندیشه و فرهنگ آن ناشناخته مانده است و در این راه ایلامی‌ها نقش مهمی را ایفا کرده و در آبادی منطقه بهبهان کوشیده‌اند. (ایلام قدیم‌، ایلام میانه و ایلام نو).

در این میان کشف گور کیدین هوتران، شاهزاده ایلامی در شهریورماه ۱۳۶۱ شمسی در کنار سد شهداء مجاور رودخانه مارون و اشیای گرانبهای آن فصل جدیدی را در تاریخ بهبهان کشور که تا به حال برای محققان نقطه تاریکی به حساب می‌آمد.

گنجینه ارجان با آن‌ همه اشیاء پرارزش از حلقه قدرت گرفته تا جام زندگی، همه و همه عظمت و شوکت فرهنگی و هنری ارجان را به نمایش گذاشت که در دوره ایلامی‌ها اتفاق افتاده بود که تاریخ آن را هزاره دوم پیش از میلاد و بعضی از اشیاء آن را ۷۵۰(قبل از میلاد) دانسته‌اند.

* نام ارگان

شکی نیست پس از حفاری‌های بهار سال ۱۳۸۶ و تعیین قدمت ارگان و گمانه‌زنی‌های آن تا عمق ۶ هزار سال، معلوم نمی‌دارد که منطقه چه بوده، ولی تمرکز شهری و تقسیمات محلی که جناب ناصر خسرو قبادیانی در سفرنامه خود ذکر کرده کاملاً پس از حفاری‌ها پیدا و با داده‌های او هم‌خوانی دارد.

* نقش آریایی‌ها

دولتی مختاران، مسئول انجمن دوستداران میراث فرهنگی بهبهان می‌افزاید: از حرکت آریایی‌ها به فلات ایران (۳ هزار سال قبل از میلاد مسیح) و جدایی آریایی‌های ایران و استقلال زبان و گویش آنها در یک هزار و ۴۰۰ سال (ق.م) و تقسیم آنها پارت‌های (اشکانیان) در شمال شرقی، مادها در غرب (زاگرس)، پارس‌ها در جنوب و جنوب شرقی و تشکیل دولت‌هایی در قرن هفتم پیش از میلاد، به ترتیب مادها، هخامنشی‌ها، پارت‌ها و ساسانی‌ها و قدرت گرفتن کوروش بزرگ در سال ۵۵۹ پیش از میلاد و برخورد با حکومت‌های بومی و تمدن آنها به تدریج دولت مرکزی تشکیل و شهرها، بازارها، پیشه‌وران، بازرگانان و روابط پولی بردگی پدید آمد. مناطقی چون ارگان به‌عنوان جایگاه شاهان و بزرگان خلق، احداث، نوسازی و بازسازی شده و روابط اقتصادی ـ اجتماعی ظاهر شد.

گان، پساوند اسم مکانی است و به محلاتی اطلاق می‌شود که بزرگان یا اقوام و یا شاهان احداث می‌کردند، مثل آریاگان (ارگان)، هرمزگان(رامهرمز)، سمنگان، زمینگان کهگیلویه(دهدشت) و غیره و چون ارگان بر سر راه پارس به ایلام، خوزستان و بین‌النهرین و انطاکیه بود، رونق گرفته و از آریاگان کم کم به ارگان تبدیل شد، چنانکه کالیتنس مورخ اسکندر، در یادداشت‌های آریوبرزن را ارگانی خطاب می‌کند.

با پیشرفت کوروش و تسلط بر ماد و بابل و پدید آمدن اندیشه نو و جدید آریایی‌ها و به قول هگل کوروش نقطه شروع تاریخ و تمدن جهان اقوام بومی را زیر فرمان خود درآورد و بعضاً چون ایلامی‌ها را به مقام ساتراپی (شهربان) یا استانداری رسانید، تا جایی که منطقه ارگان به ساتراپی شاهزادگان ایلامی اداره می‌شد؛ شکی نیست که ارگان در دوران مختلف و برخورد اقوام مهاجم دست به دست گشته و گاهی تا مرز خرابی و ویرانی پیش رفته است.

ارگان در زمان کوروش رو به آبادی گذاشت و علتش چنان‌که گفته شده بود به واسطه قرارگیری بر سر یکی از مهمترین راه‌های ارتباطی آن زمان یعنی راه شاهی بود که از لودیه در کنار دریای مدیترانه شروع می‌شد و شوش را از طریق ارگان به پاسارگاد متصل می‌کرد و از رونق و اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده است.

استرابو در خصوص ارگان زمان هخامنشی می‌نویسد: در این شهر مردمی زندگی می‌کردند که به آنها «اوکسی» می‌گفتند و به قولی دیگر در دوره هخامنشی ارگان بهبهان جزء سرزمین «کی‌ها» بوده است.

اسکندر مقدونی به هنگام تهاجم به تخت جمشید ضمن تصرف ارگان در سال ۳۳۱ قبل از میلاد در گذرگاه تنگ تکاب پس از نبردی سخت با سردار بزرگ و معروف خطه ارگان و یا به قولی ساتراپ یا استاندار ارگان، «آریوبرزن» روبرو شد. آریوبرزیون، آریوبرزین یا آریوبرزن در روستای برزیون از توابع ارگان، در ۶۰ کیلومتری شمال شرقی آن، در دره عمیقی در کوه بدیل مشرف بر گذرگاه تنگ تکاب متولد شد؛ روح سلحشوری و جنگجویی و رشادت را در بین کوه‌نشینان منطقه آموخت و به سرعت به سرداری یا ساتراپی ارگان رسید، بالاخره در ۱۲ اوت ۳۳۱ قبل از میلاد مصادف با ۲۲ مردادماه که اکنون مصادف با «جشن بزرگ بهبهانی های مقیم تهران و کرج» است، در محل تنگ تکاب در بند پارس مردانه در مقابل اسکندر ایستاد و چنان از خود رشادتی نشان داد که کالیستنس مورخ اسکندر در ۱۲ اوت سال ۳۳۱ ق.م ، ۲۲ مرداد در خصوص مقاومت آریوبرزن چنین می‌گوید: پس از پیروزی فاتح مقدونی بر داریوش سوم و حرکت او به سوی پرسپولیس پایتخت آن زمان ایران در یک منطقه کوهستانی به نام«تکاب» در بهبهان(نقطه ارتباط بهبهان با کهگیلویه) یا یک جنگ ارتش ایران (یک‌هزار تا یک‌هزار و ۲۰۰ نفر) به فرماندهی ژنرال آریوبرزن روبرو و متوقف شد و این جنگ چند روز مانع ادامه پیشروی ارتش چند هزار نفری اسکندر شده بود که مصر، بابل و شوش را قبلاً تصرف و در سه جنگ داریوش سوم را شکست و فراری داده بود و سرانجام این هنگ با محاصره کوه‌ها و حمله به افراد در ارتفاعات بالاتر از پای درآمد.

مورخ اسکندر می‌گوید اگر چنین مقاومتی در «گاوگاملا» (کردستان عراق) در برابر ما صورت گرفته بود شکست ما حتمی بود. (گاوگاملا محل شکست داریوش سوم)

لازم به یادآوری است «یوتاب» خواهر آریوبرزن (به معنی درخشنده و بی‌مانند) نیز در این نبرد فرمانده بخشی از سپاهیان برادر را به عهده داشت، در کوه‌های ارگان راه را بر اسکندر بست، یوتاب به همراهی برادر چنان جنگید و از خود رشادت‌‌ها به خرج داد تا به همراه برادر و شیر زنان دیگر کشته شد.

چه زیباست که ۱۲ اوت، ۲۲ مردادماه سال ۳۳۱ق.م سال مقاومت آریوبرزن و خواهرش یوتاب در مقابل اسکندر مقدونی به نام روز بهبهانی نامگذاری شود.

در دوره اشکانی جنوب شرقی خوزستان یعنی ارگان هنوز توسط امیران و شاهان ایلامی که ساتراپ‌نشینان پارت‌ها (اشکانیان) بودند اجاره می‌شد؛ تمدن این دوره، نقوش سنگی برجسته موجود در تنگ سروک(سولک) که صحنه تشریفات، تفویض قدرت و مقام و منصب، مراسم مذهبی و جنگ تن به تن را نشان می‌دهد، یادگار رونق و آبادی ارگان در دوره اشکانی است.

سنگ‌فرش‌های باقیمانده در تنگ خویین و دیگر تنگ‌های مجاور در منطقه ارگان که به هخامنشیان نسبت می‌دهند، عمدتاً توسط اشکانیان توسعه و ترمیم یافته است، در دوره ساسانی که ارگان یکی از ایالات پنجگانه فارس محسوب می‌شد یکی از بازارهای بازرگانی پررونق آن دوره است که قباد ساسانی در آبادی آن فعالیت چشمگیری کرد.

معروف است که قباد ساسانی شهر ارگان را به کمک عده‌ای از اسرای رومی (آمد ـ دیاربکر) نوسازی یا بازسازی کرده و شهر کلگه‌زار تشان را بنا نهاد؛ آثار به جا مانده از دوره ساسانی که نشانه بیشتری از عظمت و شوکت شهر قدیمی بهبهان را دربر دارد عبارتند از: آثار دو پل در بستر رودخانه مارون در شمال ارگان در کنار مسجد جامع آن در محل بکان (شماره ثبت ۴۴ آثار باستانی) که مهم‌ترین آن پل و بند بکان است، همچنین آثار پل سومی در نزدیکی سد شهدا در جوار امامزاده جعفر وجود دارد که بعضی آن را منصوب به حاج یوسف از دوره اسلامی می‌دانند.

آتشکده چهار طاق (شماره ثبت ۳۷۱) و پل خیری مح‌خان (محمدخان) در ناحیه خیرآباد که ارگان را به شهر بیشاهپور در کازرون کنار تنگ چوگان متصل کرده است، از دیگر آثار دوره ساسانی است؛ بعد از ظهور اسلام در سال ۱۶ هجری قمری به فرمان عمر بن خطاب، عثمان‌بن ابی‌العاص به کمک ابوموسی اشعری حاکم بصره، ارگان را تصرف کردند و از آن زمان به بعد امور این منطقه توسط والیانی که از طرف خلیفه وقت برای اداره ولایات فارس فرستاده می‌شد، حل و فصل می‌شد.

در دوره اسلامی ارگان عظمت خود را تا چند قرن همچنان حفظ کرد، به‌طوریکه در دوره آل‌بویه از مراکز مهم ضرب سکه محسوب می شد، سکه به سال ۳۴۶ ه.ق از آنجا به‌دست آمده که یک طرف آن نام رکن‌الدوله دیلمی و طرف دیگر اسامی المطیع بالله خلیفه و عضدالدوله بویی ضرب شده است.

———————————

گزارش: علیرضا شکری‌نسب

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *