خورنا – رضا صادقیان: یکم: در پرونده زنجانی، جدای از بیان مطالب حاشیه‌ای نکاتی وجود دارد که در کمتر دادگاهی شاهدش بودیم. جنس متهم اقتصادی، روش وی و حتی نوع گفتار وی با دیگر متهمان مالی تفاوت‌های بسیار زیادی دارد. متهم به جای پاسخ‌گو بودن به سوالات و بیان مسائل اصلی به حاشیه‌ها می‌پردازد و به آسانی همه را به نادانی و بی‌سوادی حقوقی و یا بازی‌خوردن متهم می‌کند. همچنین نوع ادبیاتی که وکیل ایشان از آن بهره می‌برد، ادبیاتی بسیار تهاجمی و تند است، هر چند وکیل وی سخنان دیگر منتقدان و یا بخش حقوقی وزارت نفت را «غیرحقوقی» می‌خواند ولی برای درک مسئله‌ای فساد اقتصادی به وقوع پیوسته فهم کل داستان نقل و انتقال پول و ضبط اموال موکل خویش را همانند «به سادگی آب خوردن» بیان می‌کند. مشخص نیست سیستم حقوقی وزارت نفت، با سابقه چند ساله و استفاده از کارشناسان خبره چگونه موفق به فهم مسئله‌ای نمی‌شود که وکیل زنجانی درک آن را بسیار آسان بیان می‌دارد؟ در واقع ما با پرونده‌ای قضایی روبرو هستیم که هر دو سوی داستان، شخص متهم به همراه وکلای مشخص و مخفی وی، وزارت نفت و بانک‌های طرف متهم در جدالی سیاسی و حقوقی گرفتار آمدند.

دوم: زنجانی تریبون دادگاه را همچون اهرمی می‌نگرد که می‌توان با آن به وزارت نفت، بیژن زنگنه، بخش حقوقی وزارت نفت و بانک‌های طرف حساب خود فشار وارد کند، با ادبیاتی طلب‌کارانه و به عنوان دفاع از خویش مدیرعامل سابق بانک مسکن را یکی از عوامل فساد سه هزار میلیاردی می‌خواند. چنین روشی را می‌توان در نحوه لباس پوشیدن وی نگاه کرد، در صورتی که با دقت به لباس‌های متهم نگریسته شود با نگاه اول متوجه نمی‌شویم وی زندانی است، او تلاش دارد با ظاهری متفاوت در دادگاه حضور پیدا کند، ظاهری که نشانه‌های متهم اقتصادی و زندانی بودن را انعکاس ندهد. حمل و آوردن پرونده‌های که روی بسته مربوطه برچسب “خیلی محرمانه، غیر قابل قرائت” دارد حکایت از آن می‌کند که سیگنال‌هایی به طرف‌های مقابل‌اش ارسال می‌دارد مبنی بر اینکه به اسناد محرمانه دسترسی داشته و چنانچه با وی راه نیایند و یا از میزان اتهام‌ها نکاهند آن روی داستان را نشان خواهد داد. چنانچه وی حرکتی اقتصادی، مالی و یا حقوقی انجام داده باشد و در دادگاه تلاش کند دفاعیات را براساس متون حقوقی صورت‌بندی نماید نیازی به تهیه برچسب و سخن از داشتن نوار و صوت‌های غیر قابل انتشار نیست، مجموع حرکات وی تنها معنای تهدید کردن را به ذهن متبادر می‌سازد. تهدیدی که بیش از آنکه شخص زنجانی درگیرش باشد، خبر از رسانه‌ایی شدن نام و نشان اشخاص بانفوذ بیان می‌دارد.

سوم: بابک زنجانی را چنانچه متهم اقتصادی بنامیم، فردی تیز هوش و یا به قول خودش «بسیجی اقتصادی» بودنش را باور کنیم چندان تفاوتی نمی‌کند، وی و امثال او برون داد سیستم اقتصاد دولتی پر هزینه و فساد ‌ساز هستند. سیستمی که بیش از آنکه سود‌دهی داشته باشد، هزینه ساز و متکی به رانت‌های اقتصادی بسیار خاص برای اشخاص ویژه است. زنجانی‌ها و یا مه‌آفریدها هیچ وقت توان فکری و یا مالی آن را نداشته و ندارند که در سیستم اقتصاد رقابتی فعالیت کنند و از ره‌گذر فکر و اندیشه متفاوت طی سال‌های متمادی جایگاه خود را به دست بیاورند، رشد یک‌شبه و طوفانی چنین اشخاصی را فقط می‌توان در سیستم اقتصاد متکی به نفت و رانتی شاهد بود. از طرفی دیگر، وابستگی به رانت سبب می‌شود شخصی در کمتر از دو سال در پروژه‌های فرهنگی، راه‌سازی، پل‌سازی و صدها کار پیمانکاری دیگر اقدام به فعالیت نماید، در صورتی که اگر همین تحرکات اقتصادی را برای تیزهوش‌ترین، اقتصاددان‌ترین و خوش‌فکرترین فرد در جهان متصور شویم بیش از یک قرن زمان لازم است تا به پول‌هایی که زنجانی به آن رسیده دست یابد!

چهارم: دادگاه بابک زنجانی با حضور رسانه‌ها در جریان است، ولی نشر خبرها آنچنان که باید و شاید شفاف نیست. روشن نیست به غیر از سخنان جنجالی و یا حمله‌های غیر حقوقی و تا حدودی جناحی وی به وزارت نفت و شخص وزیر، ادامه سخنان وی با اشاره به کدامین گرفتاری‌ها در سیستم اقتصادی و مالی ایشان گره خورده است؟ مگر نه اینکه زنجانی بیش از ۲۰۰ صفحه دفاعیات را و به مدت ۵ ساعت قرائت کرده است، پس باقی متن دفاعیات وی اشاره به کدام بخش و قسمت‌ها بوده است؟ بیان مسئله «وکلای مخفی» وی یکی دیگر از مشکلاتی است که به جای شفاف‌سازی و پیگیری پرونده در مسیر حقوقی حکایت‌های دیگری را بیان می‌نماید. گره اصلی پرونده ایشان شفاف نبودن روال اجرایی است، مسیری که سبب می‌شود تکه‌هایی از پرونده وی در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد و به میزان حدس و گمان‌‌ها میدان دهد. در واقع به جای آنکه متن علیه حاشیه ایستادگی و پایداری نشان دهد، حاشیه‌ها میدان‌دار پرونده فساد اقتصادی شده‌اند و با گذشت زمان آنقدر میزان این حاشیه‌ها و خبرهای جنجالی و گمانه‌زنی‌های بدون سند افزایش می‌یابد که برای هر بیننده‌ای تشخیص متهم و طلب‌کار چندان کار ساده‌ای نخواهد بود.

پنجم و پایانی: شفاف نبودن گفته‌های زنجانی، مدعاهای وکیل وی و بیان نکردن چگونگی کارکرد سیستمی که متهم اقتصادی در آن به فعالیت می‌پرداخته از سوی بخش حقوقی وزارت نفت و دیگر منتقدانی که دستی بر کار دارند گره‌های کور ماجرا را بیشتر خواهد کرد. فارغ از تمام اتهام‌هایی که به بابک زنجانی و امثال وی وارد است، بهتر آن می‌باشد به ریشه‌های چنین رویدادی پرداخته شود. بیان حاشیه‌ها و یا بزرگ‌نمایی گفته‌های طنز در دادگاه حرکت مثبتی برای حل مسائل بوجود آمده نیست، از سویی گرفتار شدن بخش حقوقی وزارت نفت و پاسخ گفتن به ادعاهای مطرح شده از سوی متهم فساد اقتصادی و وکیل وی جایگاه حقوقی وزارت نفت را به شخص تکذیب کننده‌ای فرومی‌کاهد. بخش حقوقی می‌تواند با زبانی روشن و بدون تعارف‌های معمول عملکرد سیستمی را که منجر به چنین فسادی شده را توضیح دهد و یکبار برای همیشه حاشیه‌ها را به حاشیه براند، بریده بریده سخن گفتن و منتظر گفته‌های متهم ماندن همچنان کل وقایع را در پرده باقی خواهد گذاشت. ادامه چنین روالی در نهایت به سود زنجانی خواهد بود، فردی که تلاش دارد با نامه‌نگاری‌ها و بیان مطالب جنجالی و یا دفاع از عملکرد دولت قبل و به چالش گرفتن مدیران نفتی دولت یازدهم تمام اتهام‌ها را نفی و رد نماید. آفت هر سیستمی شفاف نبودن عملکرد‌های آن است، رشد زنجانی‌ها در چنین ساختاری شکل گرفته است، برای رسیدن به نتیجه مطلوب می‌بایست ادامه بازی همچون گذشته را از دست وی گرفت و به جای آن شفافیت و تابیدن نور به بخش‌های تاریک پرونده را هدف قرار داد، در غیر اینصورت زنجانی و دیگران متهمان بعدی با پیش گرفتن همین روش برنده میدان خواهند بود.