گردشگری دفاع مقدس و گردشگری نفت/ ظرفیتهای طلایی توسعه گردشگری غرب و جنوب غرب ایران
خورنا – دکتر فرشید خدادادیان: تقارن و توالی هفته دفاع مقدس در ایران با هفته گردشگری و روز جهانی گردشگری،۲۷سپتامبر برابر با پنجم مهرماه،تقارن و توالی مناسبتی جالب توجهی است.خصوصا از این منظر که امروزه و سالها پس از پایان دفاع هشت ساله،موضوع میراث دفاع مقدس و همچنین گردشگری دفاع مقدس فرصتی ارزشمند را خصوصاً در مناطق درگیر در موضوع برای توسعه میراث و گردشگری را فرا روی ما قرار داده است.
گردشگری پس از صنایع نفت و خودروسازی،سومین صنعت درآمدزای هزاره جدید محسوب میشود و با توجه ویژه به خدمات در این هزاره پیشبینی میشود به سرعت به نخستین رتبه درآمدزایی در سطح جهان تبدیل شود و به همین دلیل است که نظریه پردازان اقتصاد جهانی،اهتمام و توجه ویژه خود را به این صنعت معطوف داشتهاند و کشورهای مختلف تلاش میکنند در این فرصت نوین سرمایهگذاری مناسبی داشته باشند.
اقلیم ایران توان فراوانی دارد تا در صورت برنامهریزی و کار کارشناسی دقیق ناکامیهای قبلی را جبران کند و در این میان منطقه غرب و جنوب غرب ایران با آثار و جاذبههای تاریخی و باستانی اکوتوریسم و جلوههای طبیعی،توان ارزشمندی که میتوانیم تحت عنوان توریسم صنعتی از آن یاد کنیم و در عین حال میراث دفاع مقدس در این مناطق که متاسفانه امروزه با رویکری صرفا آماری وگاه ابزاری در قالب کاروان های راهیان نور،کمترین بهره اقتصادی برای ساکنان بومی را دارد،شایسته توجه بیشتر و نگاه کارشناسی و فنی به موضوع و مسئله توسعه صنعت گردشگری در این مناطق از ایران اسلامی است. تبیین و ارائه راهکار اجرایی در این زمینه هدف اصلی این یادداشت است.
میراث دفاع مقدس و ظرفیتهای توسعه گردشگری
همه ساله و خصوصا در ایام نوروز،استان خوزستان و دیگر مناطق مرزی همجوار با کشور عراق میزبان میهمانان زیادی از سراسر کشور است که در قالب کاروان های راهیان نور و یا بصورت شخصی عازم این مناطق هستند.بازدید از یادمان های دفاع مقدس،مشخصه بارز این تورهاست که سند مظلومیت و در عین حال مقاومت دلیرانه ملت ایران محسوب می شود و براستی نیز لقب سرزمین نور شایسته آن است.شایسته سرزمینی که مطهر به خون شهیدان دفاع از سرزمین ایران است.
مردمان دیار خوزستان و دیگر مناطق درگیر مستقیم و خط مقدم در ایلام و کرمانشاه و کردستان و…؛آنچه دیگر هموطنان عزیز برای حضور در جبهه ها و لمس آن از خانه و خانواده جدا شده و کیلومترها راه می پیمودند تا به جبهه ها برسند را با جان و پوست و گوشت و خانه و خانواده خود لمس کردند و با آن درگیر بودند.
زنان و کودکان خوزستانی و دیگر مناطق جنگی در زیر گلوله باران ها و موشک باران ها و حملات دشمن بعثی پا به پای مردان خود و مردان هموطن شجاعانه مقاومت کردند و امروز نیز ضمن افتخار به این سرمایه معنوی،در میزبانی از هر کاروان راهیان نور که از شمال و شرق و غرب کشور به شهرهایشان سرایزی می شود نیز تلاش می کنند تا میزبانانی خوب باشند.
در کنار این ارزش و اعتبار معنوی و روحانی،باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که دفاع مقدس بخشی زنده از تاریخ این سرزمین است و اتفاقاً از برهه های تاریخی مهمی نیز هست که باید بدان مفتخر باشیم.مفتخر به اینکه مردمان این سرزمین در دفاع از خاک و ناموس و دین و فرهنگ خود جان برکف مقاومت کردند و پیروز شدند.این مقاومت دلیرانه علاوه بر افتخار تاریخی و معنوی،حتی می تواند برای اهالی خوزستان و مرزبانان غیور ایران از خوزستان تا ایلام و کرمانشاه و کردستان،منشاء تحول اقتصادی و رونق محلی نیز باشد.در صورتی که بدانیم و بخواهیم که از این منظر به هموطنان خود خدمت نماییم.
پدیده ی جنگ،کنش و واکنشی البته غیر عادی در میان انسانهاست و فارغ از دلایل و عوامل هر جنگی،با پایان آن تبعاتی برای مردمان درگیر بدنبال خواهد داشت.چنین است که بعنوان مثال خاطرات جنگ جهانی اول که قاعدتاً امروزه کمتر شاهد عینی از آن در میان ما حضور دارد نیز همچنان در مباحث تاریخی مطرح و مورد تحقیق و بررسی است.در زمینه جنگ جهانی دوم این موضوع گسترده تر است.کشور آلمان که نظام و حاکمیت نازی آن روزگارش منفورترین در بین جهانیان بوده و هست،امروزه دارای چندین موزه مرتبط با موضوع جنگ جهانی دوم است و همه ساله بسیاری از توریستهای خارجی که وارد آلمان می شوند از این موزه ها و مراکز مرتبط با جنگ جهانی دوم بازدید می کنند.گو اینکه در دیگر کشورها همچون هلند و غیره نیز چنین رویکردی وجود دارد.
امروزه کشورهایی که در طول تاریخ خود جنگ هایی را تجربه کرده اند،عموماً از این پیشینه تاریخی خود برای توسعه اقتصادی بهره می برند و شاهد هستیم که حتی کشورهایی که جنگ چندان مخربی را نیز تجربه نکرده اند تلاش می کنند با پرداختن به حوادث کوچک و بزرگ مرتبط با دفاع از سرزمین شان از این منظر بهره مند شوند.مثال عینی این نکته را شاید بتوان در سینمای هند بعنوان صنعت پول ساز این کشور مشاهده کرد!صنعت”بالیوود”هند،هر از گاهی به موضوع جنگ های گسترده فرضی در مرزهای هند نیز پرداخته و تلاش می کند شاخه سینمای جنگی خود را نیز فعال نگاه دارد!بدین ترتیب بایدجنگ را چنانچه هست،کنشی خشن و مخرب بدانیم که در عین حال پس از پایان منجر به ایجاد ظرفیتهای فرهنگی،هنری و علمی و اقتصادی مختلف می شود.
امروز،ما پس از هشت سال دفاع مقدس؛تاریخ دفاع مقدس،شعر و ادبیات دفاع مقدس،تئاتر دفاع مقدس،سینمای دفاع مقدس و غیره را داریم و از این میان مقوله ی گردشگری دفاع مقدس موضوعی است که در صورت دقت و سرمایه گذاری مناسب می تواند بطور مستقیم در رونق اقتصادی مناطق جنگی موثر باشد.
حضور کاروانهای برنامه ریزی شده راهیان نور به مناطق دفاع مقدس،فرصتی ارزشمند برای ایجاد بازارچه های فصلی و محلی و رونق صنایع دستی و محصولات بومی هر منطقه است.همچنین در صورت حمایت بخش دولتی از سرمایه گذاران محلی و بومی،ساخت مهمانپذیرها و خانه های سنتی برای اسکان گردشگران،فرصتی مناسب برای رونق اقتصادی محلی خواهد بود.
میراث فرهنگی و آداب و رسوم بومی و محلی از دیگر جلوه های قابل استفاده اقتصادی در مقوله گردشگری جنگ محسوب می شود و بدون شک ضمن درآمد زایی برای ساکنان مناطق محروم منجر به رضایت بیشتر و بهتر گردشگران نیز خواهد بود.همچنین ساخت موزه های کوچک محلی توسط بخش خصوصی و موزه های تخصصی توسط بخش دولتی می تواند بهره مندی گردشگران راهیان نور را در سفرهای خود ارتقاء بخشیده و منجر به رونق کسب و کارهای کوچک محلی گردد.
در مجموع بنظر می رسد نگاه به موضوع گردشگری جنگ،شایسته بازنگری و شناسایی و استفاده از ظرفیتهای مشهود موجود است تا مردم شایسته ی مناطق دفاع مقدس که دین خود را به مملکت ادا نموده اند،علاوه بر بهره مندی از مزایای معنوی دفاع مقدس،از فرصت های مادی و اقتصادی آن نیز در چارچوب گردشگری مناطق دفاع مقدس بهره مند شوند.امروز،سالها پس از آن دوران مقدس دفاع،شایسته است که با وضوی معرفت به این خطه پای گذاریم که جای جای آن یادآور مقاومت و استقامت است و مرزهای آن مشهد شهدای گرانقدری است که با نثار جان خویش خط مرزی ایران با دشمن مهاجم را دوباره رسم کردند تا امروز ما بتوانیم به ایران و مهد اصلی طلای سیاه در سرزمینمان همچنان مفتخر باشیم.
میراث دفاع مقدس برای ایران اسلامی بسیار ارزشمند و گرانقدر است اما این میراث ارزشمند نباید صرفا با رویکردی آماری و ابزاری مورد توجه قرار گیرد بلکه باید برای ساکنان محروم و عزتمند مناطق دفاع مقدس توسعه اقتصادی و اجتماعی به همراه داشته باشد.
حضور کاروان های راهیان نور در مناطق جنگی که گاه حتی آب معدنی و چفیه خود را از مبداء و عموما با هزینه دولتی و سازمانی تهیه می کنند،کمکی به اقتصاد گردشگری مناطق دفاع مقدس نخواهد کرد.
میراث صنعتی و ظرفیتهای توسعه گردشگری
از سوی دیگر،جهانیان امروزه ایران را با منابع غنی نفت و گاز آن می شناسند و در کنار پیشینه باستانی این سرزمین به بُعد صنعتی آن در مقوله نفت و گاز نیز توجه دارند.نزدیک به یکصد سال پیش بود که صنعت نفت با بهرهبرداری نفت در جنوب غرب ایران متولد شد و این حدیث یکصد ساله آغاز شد.طی این مدت نمونه های مختلف ابزار و ادوات صنعتی از نخستین نمونه ها گرفته تا بعد از آن،در تاسیسات نفتی ایران مورد استفاده قرار گرفت و بدین ترتیب است که هرکدام از این تاسیسات به خودی خود موزه ی ارزشمندی از توسعه فناوری صنعتی جهان است و از ادوات نیروی بخار گرفته تا گازسوز و الکتریسیته میتوان نمونه های ارزشمندی را در کنار هم در این تاسیسات مشاهده کرد؛ امری که در کمتر مرکز پژوهشی صنعتی- دانشگاهی و آکادمیک و در کمتر نقطهای از جهان شاهد آن هستیم و این مسئله فرصت ارزشمندی برای سرمایهگذاری در توریسم صنعتی برای این تاسیسات عموماً از رده خارج فراهم میکند.
توریستهای صنعتی کارشناسان، مهندسان ارشد،طراحان و برنامهنویسان و همچنین علاقهمندان به تاریخ صنعت هستند و در مبحث توریسم صنعتی باید روی حضور آنها و همچنین دانشجویان رشتههای صنعتی و غیره سرمایهگذاری کرد.قدمت تاسیسات نفتی در ایران بهگونهای است که میتوان با استفاده از آنها به قویترین و معتبرترین مراکز آکادمیک و صنعتی دنیا سرویس داد. در این بین قدیمی ترین و جالب ترین نمونهها را در تاسیسات نفتی استانهای غربی و جنوب غربی ایران میتوان مشاهده کرد. نخستین چاه نفت، نخستین نیروگاه برق با نیروی بخار و نخستین تاسیسات جانبی و فراوری نفتی در آن قرار دارند؛ نمونههایی که نهتنها در ایران، بلکه در خاورمیانه قدیمیترین نمونهها محسوب میشوند!
چاه شماره یک نفت خاورمیانه که در مرکز شهرستان مسجدسلیمان در استان خوزستان قرار دارد- و در اثر عدم رعایت حفظ حریم ساخت و ساز امروزه دیوار به دیوار منازل مسکونی منطقه است- مجموعه کاملی از نخستین تکنولوژی حفاری، بهرهبرداری و استخراج و پمپاژ نفت به وسیله نیروی بخار است و دیگ بخار آن سندی بر قدمت صنعتی آن بهشمار میرود که برای توریستهای صنعتی بسیار جالب خواهد بود.موضوعی که مشابه ان را می توان در تاسیسات نفت شهر در کرمانشاه و دهلران و ایلام نیز مشاهده نمود.علاوه بر این نمونه های نیروگاه تولید برق این مناطق نفتخیز که با قدمتی نزدیک به یکصد سال نخستین نمونه از تولید برق با استفاده از نیروی بخار است واجد اهمیت است و دیگر تاسیسات جانبی نفت نیز شرایطی به همین صورت دارند. جذابیتهای توریسم صنعتی در دیگر نقاط غرب و جنوب غرب ایران نیز پراکندهاند که گل سرسبد آنها پالایشگاه نفت آبادان است.
در هرکدام از این مناطق تاسیساتی وجود دارند که البته از نظر فنی بدون استفاده و متروک میباشند و از نظر امنیتی نیز مشکلی جهت بازدید از آنها وجود ندارد و میتوان توریستها را به بازدید آنها برد.
ویژگی دیگر میراث صنعت نفت در جنوب غرب ایران این است که مراوده صنعتی غرب با این خط از خاک ایران تنها یک مراوده مکانیکی نیست، بلکه بهواسطه حضور کاشفان نفت و کارشناسان و کارکنان بیگانه، خوزستان سالیان سال محل زندگی این اتباع بوده و چه بسیار کسانی که با ملیتهای مختلف در خوزستان متولد شدهاند، ازدواج کردهاند و بعضاً پس از مرگ در گورستانهای مخصوص که در جای جای مناطق نفتخیز به «قبرستان خارجیها» معروف است، به خاک سپرده شدهاند. این ارتباط و حضور مستمر در ایران مراودات فرهنگی و حتی سببی فراوانی را همراه داشت و حتی ازدواجهایی نیز انجام شده است! این توضیحات از آن رو لازم آمد تا بدانیم جذابیتهای تاسیسات قدیمی و مناطق نفتی ایران برای توریستهای خارجی تنها محدود به بازدید از فناوریهای قدیمی صنعتی نبوده،بلکه تاثیرات عاطفی و فرهنگی نیز برای افرادی خاص به همراه خواهد داشت و این فرصتی برای سرمایهگذاری است.
شهرهای ایجاد شده در مناطق نفتخیز ایران عموماً ساختاری غربی دارند و از نوع معماری و خیابانبندی گرفته تا وجه تسمیه برخی مناطق تشابهات شگفتی بین این مناطق دورافتاده در جنوب غرب ایران و زیباترین شهرهای اروپایی وجود دارد که باعث شگفتی و جذب توریستهای خارجی خواهند بود.
ظرفیتهای سرمایهگذاری گردشگری دفاع مقدس و گردشگری صنعتی – با رویکرد تاریخ نفت – در ایران بسیار غنی و قوی میباشند،اما شرط اول حصول نتیجه از این ظرفیتها،شناخت و سپس همت و اراده جمعی در این زمینه است.
مدرس دانشگاه و عضو ارشد کانون آینده نگری ایران