زنگ خطر برای تالابها و رودخانههای خوزستان
خورنا – خشکسالیهای اخیر در خوزستان که منجر بهشدت یافتن بیآبی در استان شده، بیش از هر چیز حیات تالابها و رودخانههای استان را تهدید میکند و در این بین سیاستهای غلط نیز بیتاثیر نبوده است. به گزارش مهر، خشکسالی یک پدیده طبیعی و تکرار شونده اقلیمی بوده و وقوع این پدیده در تمام نقاط جهان روی میدهد. البته ویژگیهای آن از نقطهای به نقطه دیگر کاملا متغیر و متمایز است.
بنابراین ارائه یک تعریف واحد برای خشکسالی بسیار مشکل میشود چرا که با توجه به تفاوتهای اقلیمی، نیازها و نظامهای موجود و راهبردهای اتخاذشده در نقاط مختلف میتوان تعاریف متفاوتی از پدیده خشکسالی ارائه کرد. خشکسالی نمونههای مختلفی از جمله کشاورزی، اقلیمی، اقتصادی ـ اجتماعی و هیدرولوژیکی دارد.
معمولا وقتی خشکسالی بروز میکند بخش کشاورزی به دلیل وابستگی عمیق به میزان رطوبت خاک اولین بخشی خواهد بود که اثرات خشکسالی را حس میکند.
خشکسالیهای اخیر در خوزستان که باعث صدمه وارد کردن جدی به رودخانهها و تالابهای استان شده است، نه تنها کشاورزی و زندگی عادی مردم استان را با تنگنا مواجه کرده که باعث بروز پدیده مخرب گرد و غبار شدید در استان شده است.
این وضع در برخی روزها حتی تردد معمولی در معابر استان را با مشکل مواجه می کند و این بی شک ناشی از قهر طبیعت به علت انجام سیاستهای غلط برخی مسئولان در مدیریت ناصحیح آبهای کشور به خصوص خوزستان است. مدیرکل محیطزیست خوزستان در گفتوگو با مهر اظهار کرد: در استان خوزستان چهار تالاب اصلی داریم که تالاب هورالعظیم، شادگان، بامدژ و میانگران نام دارند. احمدرضا لاهیجان زاده اضافه کرد: تعدادی هم تالابهای کوچک داریم که بهصورت فصلی کارکرد دارند. یکی از این تالابهای فصلی، بندون در ایذه و دیگر تالابها در نقاط مختلف استان است. وی عنوان کرد: در این بین، تالاب بینالمللی شادگان در بین سایر تالابها هنوز از وضعیت مطلوبتر و مناسبتری برخوردار است که البته خشکسالی آبی ۹۴ ـ ۹۳ و کاهش چشمگیر آورد رودخانه مارون ـ جراحی میتواند یک خطر جدی برای حیات این تالاب باشد.
مدیرکل محیطزیست خوزستان بیان کرد: تالاب هورالعظیم حدود ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار هکتار مساحت دارد و نزدیک به ۱۳۰ هزار هکتار یعنی حدود یکسوم مساحت تالاب در خاک ایرانی و دوسوم آن در خاک عراق قرار دارد. در زمان دولت صدام از سال ۱۹۹۱ تا سال ۲۰۰۲ اقدامات گستردهای توسط این دولت در جهت خشکاندن کل تالابهای موسوم به بینالنهرین که حدود یکمیلیون و ۷۰۰ هزار هکتار مساحت آنها در جنوب عراق بوده و هورالعظیم هم که بخشی از این تالابها محسوب میشد، صورت گرفت
لاهیجان زاده ادامه داد: از این اقدامات دولت صدام بهعنوان فاجعه زیستمحیطی و یکی از جنایتهای بزرگ صدام علیه بشریت باید یاد کرد که باعث شد بیش از ۷۰ درصد این تالابها کاملا خشکشده و یکی از دلایل اصلی پدیده ریزگرد که از سال دو هزار و چهار میلادی گریبان گیر استان خوزستان شده ناشی از خشکاندن این تالابها است. وی تصریح کرد: در این بین، دولت صدام بخش عراقی هورالعظیم را با احداث کانال و دیگر اقدامات فیزیکی بهصورت عمدهای از بین برد که در این چند سال اخیر دولت وقت عراق در تلاش است تا بخشی از این تالابها را احیا کند.
مدیرکل محیطزیست خوزستان یادآور شد: در بخش ایرانی تالاب به دلیل کاهش چشمگیر آورد رودخانه کرخه خصوصا برداشتهای بیرویه در استانهای سرشاخه کرخه، خشکسالیهای پیاپی و برداشت بیش از ظرفیت توان حوزه آبریز چه در بالادست سد کرخه و چه در پاییندست این سد باعث شده که میزان ورودی به هورالعظیم که میبایست حداقل ۲۵ مترمکعب بر ثانیه باشد به کمتر از پنجمتر مکعب در ثانیه کاهش یابد.
لاهیجان زاده اضافه کرد: از طرفی یک سری فعالیتهای نفتی در نیمه دوم دهه ۸۰ شمسی باعث شد که حوضچههای شماره، سه، چهار و پنج هورالعظیم نتواند بهخوبی آبگیری کند. در حال حاضر با پیگیریهای بسیار زیاد محیطزیست استان، حمایت همهجانبه استانداری و تغییر رویکرد وزارت نفت در یک سال اخیر نسبت به فعالیتهای خود در هورالعظیم موانع آبگیری تالاب از حوضچههای فوق برطرف شده و از اول دیماه سال گذشته آبگیری آنها آغازشده است.
وی تأکید کرد: تاکنون نزدیک به دو هزار هکتار از حوضچه شماره سه، و حدود پنجتا هشت هزار هکتار از حوضچههای شماره چهار و پنج به زیر آب رفته است. تالاب بامدژ تقریبا در شمال شرق اهواز به فاصله ۳۰ کیلومتری از این شهر قرار گرفته و یکی از تالابهای مهم و با ارزش استان بهویژه در حوزه شهرستان اهواز تلقی میشود.
مدیرکل محیطزیست خوزستان گفت: مساحت این تالاب در شرایط مناسب پرآبی و بارندگیهای خوب و تا حدود ۲۰ سال پیش نزدیک به چهار هزار هکتار بوده که در شرایط حاضر به دلیل برخی اقداماتی که در حومه این تالاب صورت گرفته و همچنین کاهش بارندگی به نزدیک به دو هزار هکتار کاهشیافته است. لاهیجان زاده بیان کرد: یکی از دلایل اصلی خشک شدن بخش زیادی از تالاب بامدژ مربوط به احداث یک زهکش بزرگ در حاشیه تالاب و همچنین انحراف مسیر تامین حق آبه تالاب از رودخانه شاوور در طی ۲۰ سال گذشته بوده که باعث شد تا تأمین آب اصلی این تالاب حذف شود.
وی عنوان کرد: همچنین احداث خاکریزهایی بهمنظور جلوگیری از ورود سیلابهای دز و شاوور باعث شده که حتی در مواقع سیلابی نیز آب این تالاب تأمین نشود. اما ذکر این نکته حائز اهمیت است که با استفاده از ایستگاه پمپاژ شاوور و همچنین حذف و اصلاح زهکش معروف خارو و با اقدامات ساماندهی منطقه میتوان بهراحتی شرایط احیای این تالاب را ظرف سه سال تا حداکثر پنج سال به وجود آورد.
مدیرکل محیطزیست خوزستان ادامه داد: تالاب میانگران یکی از مهمترین تالابهای استان خوزستان بوده که در حاشیه جنوبی زاگرس و در کنار شهر ایذه قرار گرفته است. مساحت این تالاب میتواند تا چهار هزار هکتار باشد اما به دلیل کاهش بارندگی و همچنین برخی اقدامات عمرانی که منجر به کاهش ورود روان آبهای منطقه به داخل آن شده در نهایت مساحت تالاب نیز کاهش پیدا کرده است. این کاهش منجر به افزایش کشاورزی در حاشیه و بستر تالاب شده است.
لاهیجان زاده تصریح کرد: یکی از عوارض تهدیدکننده کیفیت تالاب میانگران ورود بخشی از فاضلاب انسانی شهر ایذه به تالاب بوده که سالهای مدیدی وارد تالاب شده و سبب آلودگی آن شده است. همچنین در تابستانها بوی تعفن در محیط تالاب و اطراف آن پخش میشود.
نائب رئیس اول کمیسیون کشاورزی مجلس در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: بحث خشکسالی بر هیچکس پوشیده نیست و همه مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی بر آن واقف هستند. سال گذشته خشکسالترین سال را طی سالهای اخیر پشت سر گذاشته و خاصه استانهای جنوبی و جنوب غربی که نسبت به معدل کل بالای ۲۶ درصد کاهش نزولات آسمانی داشتند.
ناصر صالحی نسب اضافه کرد: ذخیره آب سدهای کارون، دز، کرخه و مارون و سایر رودخانههای استان نسبت به سالهای گذشته تا حد قابل ملاحظهای کاهشیافته که امسال برای اولین سال در طول حداقل ۱۰ سال گذشته است که وزارت نیرو اعلام میکند به هیچ عنوان اجازه کشت به محدوده پائیندست کرخه حتی با روشهای مصرف کم آب هم داده نمیشود.
صالحی نسب یادآور شد: در ارتباط با تالابها باید گفت که رئیس سازمان حفاظت محیطزیست که در طول دورههای گذشته حدود ۱۳ سال ریاست این سازمان را بر عهده داشت شاید نادانسته و سهوا چراغ سبزی به وزارت نیرو بهمنظور اجرای برنامهها و دسیسههایی که علیه کشاورزی خوزستان در بحث سدسازی مفرط و غیر کارشناسی بر روی رودخانه کرخه و انتقال آب از سرشاخههای کارون داده است. بهشدت در این زمینه از وی ناراضی هستیم و تا جایی رسیده که از وی به خاطر همین سیاستها و برنامههایی که در خوزستان اعمال کرده در کمیسیون اصل ۹۰ شکایت کرده .
نماینده مردم دشت آزادگان و هویزه در مجلس تأکید کرد: فعالیت شرکت نفت در هورالعظیم و احداث جاده در تالاب باعث محدود کردن تالاب شده و مردم با این کارها در زمینه محیطزیست حاکم بر تالاب و همچنین اشتغال دچار ضرر و زیان شده است.
نماینده مردم دزفول در مجلس در گفتوگو با مهر بیان کرد: حیات طبیعی و محیطی خوزستان با رودخانهها گرهخورده و کوچکترین تنشی که در آورد رودخانههای استان ایجاد شود تأثیرات خودش را بهصورت مستقیم در زندگی مردم نشان میدهد. خشکسالیهای پیاپی در کنار سیاستهای غلط انسان ساخته مثل سدسازیهای اشتباه باعث شده که تالابهای خوزستان مثل هورالعظیم خشک شود که متأسفانه با ساخت سد کرخه عملا جلوی ورود آب به تالاب گرفتهشده و در نهایت ۹۰ درصد آن خشک شد.
عباس پاپی اضافه کرد: تالاب هورالعظیم میتواند میزان رطوبت بسیار بالایی را ایجاد کرده و بهعنوان فیلتری برای گردوغبارهای خارجی باشد. ساخت سد گتوند در استان خوزستان با مطالعات غلط و واقعشدن کوه نمکی در بالادست جلگه خوزستان باعث شد تا تمام جلگه کشاورزی و حاصلخیز خوزستان تحت تأثیر منفی آن قرار بگیرد.
وی عنوان کرد: متأسفانه شوری آب کارون به دلیل کوه نمکی سد گتوند روز بهروز در حال افزایش است. این نمک پشت سد وارد زمینهای کشاورزی میشود و بیرون کردن آن بسیار سخت بوده و سالها زمان میبرد.
نماینده مردم دزفول در مجلس یادآور شد: ۳۲ میلیون تن نمک وارد آب کارون شده و پس از حل شدن در آب این رودخانه وارد اراضی کشاورزی شده و این اراضی برای همیشه آسیب دیدهاند. همچنین تالابها خشکشده و منشا گرد و غبار شدهاند و درنهایت اقتصاد استان را نیز تحت تأثیر قرار دادهاند.