نگاهی به آداب و رسوم مردم خوزستان در عید سعیدفطر
خورنا -فارس از پراکنده شدن شمیم عید سعید فطر در استان خوزستان و تکرار آداب و رسوم منحصر به‌فردش گزارش می‌دهد.
عید فطر یکی از بزرگترین اعیاد دینی مسلمان و از نشانه‌های وحدت و انسجام امت اسلامی است.
اتمام همزمان یک دوره عبادی، کنار گذاشتن مقداری از مال به عنوان زکات فطریه و حق فقرا پس از پایان ماه مبارک رمضان و شرکت در نماز پرفضیلت عید فطر که همه ساله در سراسر جهان با شکوهی وصف ناشدنی برپا میشود، زیبایی‌های این عید را صدچندان کرده است.
اما این عید در سرزمین ما و در استان خوزستان رنگ و بویی دیگر دارد و امسال نیز همچون سال‌های قبل با وجود شرایط جوی دشوار، مردم روزه‌دار این خطه به شوق فرارسیدن عید، تابستان گرم را برای بیگانه‌ای از دیار دیگر بسان بهاری زیبا و معتدل، مجسم می‌کنند.
مردم خوزستان به مناسبت فرارسیدن عید سعید فطر رسم و رسوم متنوع و در بسیاری موارد مشابه‌ای دارند که خانه تکانی و خرید عید از بارزترین اقدامات آنها به همین مناسبت است.
در این گزارش سعی شده گوشه‌ای از این همه زیبایی و تکاپوی مردم خوزستان به این مناسبت معنوی به پرداخته شود.
* «ام الوسخ» و «ام الحلس» دو رسم کهن مردم عرب خوزستان
قاسم منصور آل‌کثیر، پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی، در خصوص رسوم خاص خوزستان به مناسبت فرا رسیدن عید سعید فطر در استان، در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در خرمشهر می‌گوید: مردم خوزستان همچون ساکنان اهواز و شهرستان‌های مختلف بنا به عرف موجود در شهرشان به استقبال عید می‌روند و برای مثال در اهواز و شهرهای مجاور، انداختن سفره عید رسم است اما در شهرهایی نظیر امیدیه و رامشیر رسم بوده که شیرینی‌جات در سینی‌های دایره شکل در وسط پذیرایی جانمایی شوند.
وی به برشماری مراسم مردم خوزستان برای استقبال از عید فطر پرداخت و عنوان می‌کند: مردم خوزستان و اغلب مردم عرب برای اجرای آئین‌های عید فطر در قبل، حین و بعد از عید، آداب و رسوم خاصی دارند، مردم قبل از عید دو رسم «ام الوسخ» برای پاکیزگی منازل و محل کار و «ام الحلس» را برای پاکیزگی ظاهرشان برگزار می‌کنند.
این فعال میراث فرهنگی در خوزستان اضافه می‌کند: در گذشته به دلیل نبود حمام در منازل، ایستادن در نوبت صف‌های طولانی حمام در شب «ام الحلس» برای بسیاری از متولدین دهه‌های ۳۰ و ۴۰ تبدیل به خاطره شده است.
آل‌کثیر می‌افزاید: پس از اجرای این آئین‌ها مردم منتظر اعلام عید فطر می‌شوند و با دیده شدن هلال عید، افراد خانه دست پدر و مادر را بوسیده و عید را به آنها تبریک می‌گویند و همه اهالی خانه، خود را برای نماز صبح عید آماده می‌کنند.
وی از دادن صبحانه عید به عنوان یکی از رسوم رایج مردم عرب خوزستان در صبح عید فطر یاد کرد و می‌گوید: دادن صبحانه عید نیز در بسیاری از مناطق اهواز از جمله در کوت عبدالله رسم است، «هریس( حلیم)» و «فرنی» از صبحانه‌های مرسوم در روز عید فطر است.
این پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی در خوزستان با بیان اینکه برپایی نماز عید فطر از مهمترین برنامه‌های مردم خوزستان در روز عید فطر است، آن را نخستین اجتماع صمیمی مردم این استان دانست و می‌افزاید: اصولاً افراد هم محله اول صبح جمع می‌شوند و به حسینیه یا مسجد محله خود برای ادای فرایض دینی و خواندن نماز عید فطر می‌روند.
آل‌کثیر، دید و بازدید و دلجویی از خانواده‌های متوفیان در یک‌سال گذشته را دیگر رسم رایج در خوزستان دانست و عنوان می‌کند: بعد از نماز صبح و عید، نوبت به دید و بازدیدهای عید می‌رسد و طبق رسم رایج، ابتدا اهالی یک محله عید را به خانواده‌ای که در سال جاری متوفی داشته تبریک گفته و برای شادی روح مرحوم فاتحه‌ای می‌خوانند و رسم است که خانواده عزادار نیز لباس سیاه خود را به احترام عید یک روز از تن بیرون می‌کند.
* درب‌های باز منازل
این پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی، احترام به بزرگترها را دیگر سنت پسندیده موجود در رسم و رسوم عید فطر مردم خوزستان دانست و تصریح می‌کند: پس از تفقد از عزاداران نوبت به دید و بازدید از پیران محله رسیده و بعد از سر زدن به ریش سفیدان، نوبت به میانسالان و بعد از آن جوانان می‌رسد.
وی ادامه می‌دهد: اهوازی‌ها بعد از دید و بازدیدهای محله که تا ظهر روز عید طول می‌کشد ناهار را در منزل بزرگ خانواده دور هم صرف می‌کنند و از عصر نوبت به دید و بازدید از قوم و خویش‌ها می‌رسد، خانم‌ها نیز از صبح عید مشغول آماده کردن تدارکات برای پذیرایی از میهمانان می‌شوند تا عصر نوبت به دید و بازدید آنها شود.
آل‌کثیر با بیان اینکه از جمله اعمال زیبایی که در روز عید فطر شاهد آن هستیم، باز بودن در خانه‌هاست، تصریح می‌کند: طبق برخی آداب و سنن رایج در برخی شهرستان‌های استان خوزستان اگر درب خانه‌ای بسته باشد نوعی بی‌احترامی به عید تلقی میشود.
وی در ادامه بیان می‌کند: همسایه‌ها با شعارهای «یا الله»، «عیدکم مبارک یا اهل البیت(عید شما مبارک ای صاحبخانه)»، وارد خانه‌ها می‌شوند و با جملات «عیدکم مبارک» و «ایامکم سعیده(عیدتان مبارک و روزهایتان نیک باد)»، عید را به هم تبریک می‌گویند.
* یکی دو روز تعطیلی برای دید و بازدیدهای عید فطر در خوزستان کافی نیست
این پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی در خوزستان خاطرنشان می‌کند: روزهای تعطیل به مناسبت عید فطر، سال‌هاست که یکی از دغدغه‌های مردم بوده، بسیاری از مردم که عید فطر از جمله اعیاد مهم آنها به حساب می‌آیند فرصتی برای اجرای آئین‌های قبل، حین و بعد از آن را تنها در یک یا دو روز ندارند.
وی ادامه می‌دهد: مردم در روزهای نخستین به دیدار اقوام و دوستان در شهرهای نزدیک می‌روند و سفر به سایر شهرها و دیدار از اقوام در شهرهای دور نیز جزیی از آیین مردم عرب خوزستان است که با وجود روزهای کم تعیین شده به عنوان تعطیلات رسمی عید فطر به طور عملی امکان انجام این رسم از بسیاری از کارکنان دولت گرفته میشود.
وی در پایان عنوان می‌کند: به همین دلیل مردم همواره سعی داشته‌اند درخواست خود را برای افزایش روزهای تعطیل به گوش مسئولان مربوطه برسانند.
* در همان شب، سفره عید را پهن و زکات فطریه و خمس و زکات را کنار می‌گذاریم
غضبان عساکره یک از اهالی روستای معمره صنگور از توابع شهرستان خرمشهر نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، به برشماری برخی رسوم رایج این منطقه به مناسبت فرارسیدن عید سعید فطر پرداخت و می‌گوید: برای استقبال از عید فطر، خانه‌های خود را خانه تکانی و تمیز می‌کنیم.
وی، تهیه لباس و کفش نو برای تمام اعضای خانواده و رفتن به آرایشگاه و سلمانی را دیگر رسوم پیش از اعلام عید سعید فطر برشمرد.
این شهروند خرمشهری در ادامه عنوان می‌کند: بعد از اعلام عید فطر، سفره‌ای در مرکز خانه متشکل از شیرینی و آجیل پهن می‌کنیم و مبلغ تعیین شده برای زکات فطریه و خمس و زکات را کنار می‌گذاریم.
وی، دادن عیدی از سوی پدر و بزرگ خانواده به سایر اعضا را یکی نخستین کارها در صبح عید فطر دانست و می‌گوید: عیدی بچه‌ها را همان صبح عید و پیش از شرکت در نماز عید فطر پرداخت می‌کنیم.
عساکره، شرکت در نماز عید و دید و بازدید از اقوام، دوستان و همسایگان را دیگر رسم رایج خود در روزهای عید فطر برشمرد و می‌افزاید: در بعد از ظهر عید، رسم است که برای وعده نهار غذایی به نام «مسفوته» که از بامیه، ماهی خشک سه ماهه تهیه شده و همچنین «امگشت» که نوعی پلو ماهی با سبزی و غذای خاص مردم جنوب است، صرف کنیم.
وی در پایان، از ادامه داشتن دید و بازدیدها حداقل به مدت سه روز اشاره کرد.
* ظاهر آراسته، ادای احترامی به پایان میهمانی خدا
در ادامه برای تهیه گزارش در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان و مشاهده عینی انجام رسوم رایج میان مردم روزه‌دار خوزستان در یکی از روزهای گرم و شرجی در بازار خرمشهر حاضر شدم.
طبق روال هرساله تراکم جمعیت و التهاب مردم برای خرید عید روح تازه‌ای به بازارهای این شهر بخار گرفته، داده بود.
امیره صادقی یکی از شهروندان خرمشهری که دست دو کودک خود را در دست دارد، در گفت‌وگو با خبرنگار فارس اظهار می‌کند: امروز برای خرید لباس عید برای بچه‌ها به بازار آمده اما تاکنون موفق به خرید کردن به طور کامل نشده‌ایم.
وی، خرید لباس نو برای عید را یکی از رسومات رایج میان مردم عرب خطه خوزستان خواند و می‌افزاید: هرساله برای خرید لباس نو در روزهای پایانی به بازار می‌آئیم و فرزندانم نیز اشتیاق زیادی برای خرید لباس نو دارند.
این بانوی خرمشهری در ادامه بیان می‌کند: اعتقاد داریم که به احترام این عید که پایانی برای ضیافت خداوند است باید با ظاهری آراسته حاضر شد.
* لزوم اتخاذ تدابیر ویژه برای مردم خوزستان به مناسبت عید سعید فطر
ناصر علیپور دیگر شهروند خرمشهری در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، هدف از حضور خود در بازار در چند دقیقه باقیمانده به اذان مغرب روزهای پایانی ماه مبارک را خرید مایحتاج عید فطر عنوان کرد و می‌گوید: در روز عید و چند روز پس از آن طبق سنت‌ها، میزبان مهمان‌های بسیاری خواهیم بود و باید برای این میزبانی آمادگی کامل داشت.
وی در ادامه عنوان می‌کند: من نیز برای تهیه شربت، شیرین، آجیل و سایر موارد مورد نیاز منزل به بازار آمده‌ام.
این شهروند خرمشهری، صله رحم و دید و بازدید در ایام عید فطر را یکی از زیباترین رسوم مردم خوزستان به این مناسبت دانست و تأکید می‌کند: زندگی روزمره امروزی و وجود امکاناتی همچون نرم‌افزارهای نصب شده بر روی گوشی‌های تلفن همراه، خانواده‌ها و دوستان را نسبت به گذشته از هم دورتر کرده و دید و بازدید در چنین روزی و تفقد از بزرگان بار معنوی بیشتری به این مناسبت با عظمت می‌دهد.
علیپور، اتخاذ تدابیری ویژه برای مردم خوزستان در این روزها را با توجه به رسوم رایج آنها از جمله خریدهای شب عید خواستار شد و خاطرنشان می‌کند: عید فطر در خوزستان نسبت به بسیاری از شهرهای دیگر در سراسر کشور متفاوت و با شکوه‌تر برگزار میشود و طبیعتاً مردم این منطقه در این روزها متحمل مخارج بسیاری می‌شوند که می‌طلبد مسئولان نگاه ویژه‌تری را در سیاستگذاری‌های خود اعمال کنند.
وی در پایان بیان می‌کند: می‌توان با در نظر گرفتن مبالغی به عنوان عیدی به مردم خوزستان و یا عرضه کالاهایی با قیمت مناسب، سنگینی این بار را بر دوش مردم این استان و خصوصاً قشر ضعیف جامعه کاهش داد.
* واحدهای صنفی که تمایل به تخفیف ویژه عید فطر را دارند، اطلاع‌رسانی کنند
با توجه به ایجاد شرایط ویژه در شهرهای مختلف استان خوزستان از جمله خرمشهر، لزوم تشدید نظارت بر کیفیت و قیمت کالاها و برنامه‌ریزی برای کنترل وضعیت بازار در این روزهای پایانی مانده به عید فطر بیشتر از همیشه احساس میشود.
به نقل سایت اطلاع‌رسانی فرمانداری خرمشهر، معاون استاندار و فرماندار ویژه خرمشهر نیز اظهار کرده است: به مناسبت فرا رسیدن عید سعید فطر، در فرمانداری ویژه خرمشهر نشستی با اعضای اتحادیه‌های اصناف و دهیارهای بخش مرکزی برگزار شد که در این نشست مقرر شد که واحدهای صنفی در سطح شهر و روستا که تمایل به تخفیف ویژه عید فطر را دارند، بنر اطلاع‌رسانی نصب کنند.
ولی‌الله حیاتی، کنترل قیمت در تمام صنوف را یادآور شد و می‌گوید: علاوه بر این، دهیاران نیز با اداره صنعت، معدن و تجارت در کنترل قیمت‌ها به عنوان ناظر در روستاها همکاری خواهند کرد.
وی در ادامه عنوان می‌کند: صنوف و کسبه‌ای که تخفیفات ویژه عید فطر را در نظر می‌گیرند با نصب بنر، فعالیت خود را از روز چهارشنبه آغاز می‌کنند.
حیاتی در پایان بیان می‌کند: این طرح علاوه بر خشنودی مردم به عنوان مشتری و خریدار، موجب ذخیره آخرت همه کسانی است که در این راه گام بر می‌دارند.
بر مبنای این گزارش، عید فطر در خوزستان بسان عید نوروز است، که می‌طلبد مسئولان نگاهشان به این عید تنها محدود به تعطیل کردن دو روز نباشد چراکه آمادگی برای رسیدن به روز عید برای مردم خوزستان زمان‌بر بوده و نگاهی وسیع‌تر به مسائلی همچون حفظ آداب و سنن قدیمی اقوام مختلف دارد، در همین راستا قطعاً اتخاذ تدابیری برای دادن زمان بیشتر به کارکنان و یا اعمال خدمات کمک کننده به قشر ضعیف جامعه می‌تواند لبخند و سرور ناشی این عید را همگانی سازد.
…………………………………….
گزارش از: سیده فاطمه هلالات