خورنا – حسین کتابی‌- دانشجوی دکتری علوم سیاسی: دین مبین اسلام از همان آغازین روزهای بعثت رسول گرامی اسلام، استعداد و توانایی خاصی در باب جذب، هضم و نوسازی اندیشه‌های از خارج از خود داشته است. اسلام بسیاری از آداب و عقاید محیط پرورش خود را جذب و هضم نموده و درون مایۀ آنها را با اندیشۀ توحیدی خود اندوده ساخته و از آنان بهره برد. رسول گرامی اسلام نیز همواره مسلمانان را به آموختن از دیگران توصیه می نمودند و حتی این رهنمود را به مسلمانان ارایه می کردند که به دنبال آموختن حتی تا چین هم شده بروند.(مقایسه کنید با روحیۀ درویش مابانه و انزواجویانه ضد توحیدی که بعدها جوامع اسلامی را در برگرفت.) ملتی که نخواهد از تجارب دیگران بیاموزد و این آموخته را با دانسته‌های خود بومی سازی نماید و از آنها بهره ببرد، بی هیچ شکی محکوم به فنا و شکستی سخت و خوار کننده است. خداوند، علاوه بر انبیا ظاهری(بیرونی)، نبی درونی(باطنی) هماره زنده و بیداری نیز به نزد بشریت فرستاده است. این نبی درونی همان عقل است. روایتی داریم که می گوید، خداوند حضرت آدم را میان برگزیدن سه ودیعه مخیر ساخت. این سه ودیعه الهی عبارت بودند از عقل، دین و شرم(حجب). حضرت آدم از این میان، عقل را برگزید. به آن دو ودیعه دیگر فرمان داده شد که به جایگاه خود برگردند، لیکن آنها عرض کردند که هر جای که عقل باشد، ما نیز همانجا خواهیم بود.دین بدون عقل که ارثیه مکتب اشعری برای جوامع مسلمان است از همان آغاز جز نکبت و شومی برای جوامع اسلامی هیچ نداشته است. اگر به دنبال سرنوشت دینداران بدون عقلانیت بگردیم، بی شک سرنوشت طالبان و القاعده، درسهای بسیاری برای ما خواهند داشت و عبرتهای بسیار.

• حزب سیاسی مرکب از گروهی از مردم است که با یک ایدئولوزی مشترک گرد آمده‌اند و میان دولت و جامعه به عنوان یک عامل واسطه قرار دارند. این که چرا باید میان دولت و جامعه، واسطه ای وجود داشته باشد بحث عمیقی است که این مقاله فرصت و امکان بیان همه جانبه آن را ندارد. لیکن به اختصار می توان بیان داشت که چون دولتها عموماً گرفتاری‌های بسیاری دارند، نمیتوانند دائماً نیازهای جامعه را شناسایی نمایند، به همین دلیل احزاب به عنوان گروهی متخصص در امور سیاسی ، جامعه شناختی، فنی و..این نیازها را از سطح جامعه جمع آوری نموده و به شکل آمار و برنامه و..ترجمه نموده و به دولت می رسانند. احزاب ، به این معنا دماسنج های جوامع هستند. از سوی دیگر احزاب به دنبال تاثیر گذاشتن بر روی «حکومت» (که میان حکومت یعنی سازمان اجرایی و محسوس و دولت تفاوت وجود دارد) هستند. اگر حکومت را همچون راننده یک ماشین بدانیم، احزاب، نقشه خوانان آن ماشین هستند. وجود «احزاب» و نه صرفاً یک «حزب» را می توان مهمترین دلیل وجود مردم سالاری در یک کشور دانست. تک حزبی بودن روی دیگر سکه استبدادی بودن ساختار سیاسی یک کشور است(همچون حزب «رستاخیز» که نماد کامل دیکتاتوری ستمشاهی بود) و نشانه تک صدایی، در حالی که وجود احزاب مختلف نشانه چند صدایی و آزادی در یک جامعه است.
• حزب در اسلام اگر‌چه نه به شکل کنونی آن، لیکن به شکلی بنیادین وجود داشته است. روایتی هست به این مضمون که روزی پیامبر اسلام وارد مسجد شدند و مشاهده کردند که در مسجد «دو گروه» حاضر هستند. یکی از این گروه ها مشغول عبادت بودند و گروهی دیگر مشغول بحث علمی. رسول الله البته به نزد گروه دوم رفتند. این روایت نشان می‌دهد که گروه بودن از همان دوران اولیه اسلام در میان مسلمانان پدیده ای رایج و پذیرفته شده بوده است. البته برخی از افراد، حزب مورد نظر ما (حزب سیاسی) را با حزب و احزاب ذکر شده در قرآن، یکی می‌گیرند. لیکن این مغالطه، سهو و اختلاط لفظی است. البته لازم است که برای مفهوم «حزب سیاسی»، واژه‌ای جایگزین تعیین گردد تا مانع از این اختلاط شود. این کار البته بر عهده فضلا و عقلای قوم است. حدیثی که بیان شد نکتۀ دیگری را نیز عیان می‌سازد. آدمیان متفاوتند و علایق و گرایشات متفاوتی دارند. نمی توان آنان را با جبر و فشار، همشکل نمود. این تفاوت علایق و گرایشات موجب ایجاد احزاب گوناگون می شود. هر کدام از احزاب معرف بخشی از تمایلات آدمیان هستند و از آنجایی که این تمایلات ریشۀ فطری و الهی دارند، مبارک هستند و ارزشمند و باید محیط مناسبی برای رشد آنان فراهم شود. از طرفی دیگر تاکید اسلام بر شورا و کار جمعی است. احزاب بهترین ظرف برای مظروف شور و شورا هستند.

• عقلا، قدرت را پدیده ای فساد آور دانسته اند و تنها راه رهایی از این خطر را نقد قدرت و قدرتمندان دانسته اند. حضرت علی(ع) یکی از وظایف مردم در قبال حکومت را گوشزد نمودن اشکالات آن دانسته اند و رسول الله، نقد قدرت را «افضل الجهاد» دانسته‌اند. با توجه به این فرمایشات معصومین، احزاب می توانند بهترین ابزار و طریق برای «امر به معروف و نهی از منکرِقدرت» باشند.