سردرگمی فعالیت حزبی در ایران


نوشتاری از دکتر محمد کیانوش راد/

اصلاح‌طلبی یک روش و آرمان است اما اعتدال یک روش در فعالیت‌های سیاسی است که تفکیک میان این دو نزد فعالان سیاسی از اهمیت خاصی برخوردار است.

متاسفانه احزاب سیاسی در ایران یا عمدتا در دسته‌بندی‌ها جزو احزاب کادر و نخبه گرا محسوب می‌شوند یا صرفا در ایام انتخابات به عنوان ماشین رای جمع کردن عمل می‌کنند. واضح است که حزب یک پدیده مدرن است که بر مبنای برنامه‌های مشخص و استراتژی تعیین شده می‌تواند به فعالیت‌های خود ادامه دهد اما در ایران مثل خیلی از پدیده‌های دیگر حزب ناتمام داریم. احزاب ما احزاب نیمه کاره و ناتمام هستند و از یکی از مهم‌ترین کارکردهای حزب که عبارت از دعوت، پذیرش، آموزش، سازماندهی و نهایتا به کار‌گیری اعضا در سطوح مدیریتی غافل هستند و حداکثر پس از پیروزی در هر انتخابات به دنبال کار‌سازی برای حامیان حزبی خودشان هستند. البته فضای عمومی فعالان سیاسی و دولتی‌ها نیز به شیوه‌ای است که قوه مجریه نیز ترجیح دارد از کسانی که به صورت مشخص و اتیکت‌دار فعالیت حزبی می‌کنند، استفاده نکند و چهره‌های غیرحزبی را به آنان ترجیح می‌دهد؛ این نقیصه‌ای است که باید با کار مداوم و روشن شدن مواضع حل شود. در شرایط فعلی آنچه را تحت عنوان بحث پیرامون ضرورت بازنگری اصلاحات مطرح شده است، بیشتر به داشتن مانیفست مشخص از آرمان‌ها و ایده‌ها در جریان اصلاح‌طلبی مربوط می‌شود. باید توجه داشت که اعتدال یک روش فعالیت است و نه یک باید و نباید و ترسیم آرمانی از فعالیت‌های یک گروه سیاسی. واژه اصلاحات را گاه به مفهوم یک روش، گاه به مفهوم یک ایدئولوژی و باید و نباید و گاه به معنای گروه حزبی و جناحی متعین می‌توان به کار برد. ارتقای روش به ایدئولوژی یا فروکاستن یک ایدئولوژی به یک روش از جمله نارسایی‌هایی است که امروز در میان فعالیت‌های سیاسی شاهد آن هستیم. ارتقای روش اعتدالی به یک ایدئولوژی یا باید و نباید و همچنین فروکاستن مفهوم اصلاح‌طلبی صرفا در حد روشی برای انجام فعالیت از جمله مشکلاتی است که ما امروز با آن مواجه هستیم. باید توجه داشت میان اعتدال و روش از یک سو و از سوی دیگر مفاهیمی چون عدالت‌گرایی به عنوان آرمان تفاوت وجود دارد. نباید اصلاحات را صرفا در حد نوعی روش و شیوه فعالیت سیاسی تعریف کرد. اصلاح‌طلبان و احزاب اصلاح‌طلب جدا از اتکا به روش اصلاحی باید بگویند تا در جامعه سیاسی به صورت استراتژیک و تاکتیکی دقیقا به دنبال چه ارزش‌هایی هستند. مشکل بسیاری احزاب اصلاح‌طلب عدم روشن شدن ارزش‌های اصلاح‌طلبی یا عدم ارایه مواضع شفاف و کامل خودشان است. به هر حال اصلاح‌طلبی یک روش و آرمان است اما اعتدال یک روش در فعالیت‌های سیاسی است که تفکیک میان این دو نزد فعالان سیاسی از اهمیت خاصی برخوردار است.
به طور کلی تفاوتی که میان احزاب سیاسی ایجاد می‌شود، از نوع برداشت آنها نسبت به وضعیت اجتماعی و سیاسی جامعه خودشان و نسخه‌هایی که جهت حل این مشکلات بیان می‌کنند، مشخص می‌شود. برخی احزاب سیاسی وضعیت موجود را نامطلوب می‌دانند و با نگاهی همراه با نارضایتی سعی در کنش سیاسی جهت رفع آن نارضایتی‌ها دارند و گروه‌های دیگر از وضعیت موجود خشنود و احیانا تغییرات مختصری را طالب هستند. این تفکیک اساسی است که میان دو جریان سیاسی کشور می‌توان شاهد آن بود. داشتن برنامه مشخص دراز مدت برای حل مسائل که به عنوان دورنما و استراتژی این احزاب سیاسی می‌تواند موثر باشد و در کنار آن ارایه برنامه و موضع برای حل مسائل موضوعی است که از سوی احزاب باید مورد توجه قرار گیرد. از این دست مسائل می‌توان از مساله محوری‌ای چون مسائل محیط زیستی، بحران آب و بحران‌ها و ناهنجاری‌های گوناگون یاد کرد. مواردی که احزاب باید به صورت موردی نظرات خاص خود را در مورد آنها ارایه دهند. اعتدال روش اجرای برنامه می‌تواند باشد اما یک برنامه نیست. اعتدال برای اصولگرایان و اصلاح‌طلبان در حد روش مورد توجه قرار می‌گیرد اما به عنوان گفتمان بدون تردید نمی‌توان آن را شناخت. اصولگرایان و اصلاح‌طلبان باید دقیق‌تر خواسته‌ها و ناخواسته‌های‌شان را تبیین کنند. زیرا این آرمان‌ها و باید و نباید‌ها است که می‌تواند به عنوان موتور محرکه فعالیت‌های حزبی خود را نشان دهد. ارتقای روش به مثابه ایدئولوژی و فروکاستن ایدئولوژی به یک روش از جمله مشکلاتی است که امروز مجموعه اصلاح‌طلبان با آن مواجه هستند. مشکل احزاب اصولگرا به مراتب بیش از احزاب اصلاح‌طلب است. به عنوان مثال می‌توان به مصاحبه برخی مسوولان حزب موتلفه اسلامی توجه کرد که در تصمیم‌گیری‌های خود، با وجود نظر مخالف در برخی موضوعات مثل حمایت از احمدی‌نژاد یا در دوره اخیر در حمایت از رییسی مبتلا به آن بودند. به این معنا که خرد جمعی آنها و تصمیمات جمعی آنها تحت‌الشعاع دستوراتی یا صلاحدیدهای خارج از مجموعه حزبی‌شان قرار می‌گرفت. حزب باید بتواند با تحلیل شرایط بهترین خط مشی را برای حل مسائل پیشرو فارغ از صلاحدید‌ها یا فشارهای خارج از مجموعه دنبال کند.