فرهنگ عاشورایی، شاعران آئینی و نوحه سرایان بهبهان

خورنا – فرهنگ عاشورا جلوه های گوناگون دارد که ادبیات عاشورایی یکی از آن هاست. ادبیات عاشورایی در شکل های نمایشی، شبیه خوانی و تعزیه، مرثیه گویی، نوحه پردازی و نوحه خوانی متجلّی شده است. این ادبیات از جمله ارزشهای مقدس و درخور ستایش و تحسینی است که اجر معنوی و پاداش اخروی بسیار دارد.
دارالمؤمنین بهبهان، پنجمین حرم اهل بیت عصمت و طهارت، شهر فقه و فرهنگ، شهر امام زادگان واجب التعظیم و قدمگاه امام رضا (ع) به عنوان شهری که تمامی ساکنان و شهروندان بومی آن از قرن هفتم به بعد صددرصد شیعه بوده اند و عشق به اهل بیت به ویژه آقا اباعبدالله الحسین (ع) و شهدای کربلا یکی از مهمترین شاخصه های دینی آنان بوده است، از دیرباز مهد تعزیه گردانان، نوحه سرایان، مرثیه گویان، ذاکران و مداحان اهل بیت عصمت و طهارت بوده است. این ویژگی در کمتر شهری قابل مشاهده است.
مدارک، اسناد و شواهد فراوان از قبیل کتابهای چاپ شده و انبوه نوحه های عاشورایی موجود در دفاتر نوحه خوانان و مرثیه سرایان بهبهانی گویای پویایی این نوع ارزشمند و مأجور ادبی در این دیار پر رمز و راز بوده است.
کثرت مدّاحان، ذاکران و نوحه خوانان دلسوخته و خوش حنجره و نیز نوحه سرایان و شاعران آیینی، نوحه پردازی و مرثیه گویی در سبک ها، دستگاهها و اوزان گوناگون یکی از شاخصه های بهبهان بوده و از دیرباز، این دیار ولایتمدار را به یکی از کانون های رشد، ظهور و بروز و ترویج مرثیه گویی در رثای شهدای راه حق و حقیقت تبدیل کرده است.
شاعران بزرگ آیینی، نوحه سرایان و منقبت گویان این دیار سال هاست که با عشق و علاقه ی فراوان چراغ عشق و اخلاص و ارادت به ائمه ی اطهار علیهم السلام را پرفروغ نگاه داشته اند.
به هر حال همواره از سال های گذشته تاکنون قبل از طلوع محرّم، نوحه خـوانان از مناطق دور و نزدیک به بهبهان می آمدند و آخرین سروده های مرثیه گویان و مریدان اهل بیت را می گرفتند و برای خواندن به شهرها و روستاهای خود می بردند. دلایل این کار مختلف بوده است که از جمله می توان به تولید نوحه های فراوان در طول سال به دلیل کثرت نوحه پردازان در بهبهان، کیفیّت بالای مضمون نوحه ها، تنوّع نوحه ها برای مراسم سینه زنی و زنجیرزنی، سرایش نوحه های تازه با مفاهیم عاشورایی و…. اشاره نمود.
تاکنون ۷۰ شاعر نوحه پرداز در بهبهان رصدیابی شده‌اند که ۳۵ نفر در کتاب ستارگان بی غروب معرفی شده اند و ۳۵ نفر هنوز معرفی نشده اند.
از این تعداد، ۳۰ نفر از دنیا رفته و ۴۰ نفر در قید حیات هستند.
برای آشنایی بیشر با نوحه پردازان گذشته و معاصر بهبهان می توان به کتاب های «ستارگان بی غروب» و «آیین ها و سوگواریهای مذهبی در دارالمومنین بهبهان» مراجعه کرد، امّا در این نوشتار با مراجعه به کتاب «ستارگان بی غروب، خیرالله محمدیان، انتشارات اندیشه کهن تهران ۱۳۸۷» از میان انبوه نوحه سرایان گذشته و حال بهبهان به افراد زیر به عنوان برجستگان این نوع ادبی اشاره می شود. در این کتاب ۲۲۰ صفحه ای نوحه پردازان در دو بخش معرفی شده اند:

بخش اوّل : « یادهای روشن»

در این بخش نوحه پردازان کوچ کرده به دیار محبوب معرفی شده و نمونه نوحه های آنان ذکر شده است. مانند:
۱_ میرزا قنبر متخلص به شوقی و معروف به « میرزاشوقی بهبهانی» (تولد ۱۱۸۳ و وفات ۱۲۶۷ ه. ش. ) پدر شعر محلّی بهبهانی، شاعر، مدّاح، نوحه پرداز و تعزیه خوان مشهور عصر قاجاری، مبتکر سبک سینه زنی «سه سنگ» و سراینده نوحه های ماندگار «عباس علمدار» و « صد حیف ز اکبر»
۲_ آخوند ملاّ محمّد ذاکر بهبهانی متخلّص به ذاکر و مشهور به « استاد الذّاکرین» فرزند آخوند ملاّحسن ( تولّد ۱۲۴۰ وفات ۱۳۲۸ ه.ش. ) صاحب کتاب « بحر المصائب » تعزیه گردان و شاعر بزرگ آئینی عصر قاجار و پهلوی اول
۳_سیّد محمود مرتضوی متخلّص به «شایق» (تولّد ۱۲۸۵وفات ۱۳۱۲ ه.ش.)
۴_ حجّت الاسلام شیخ محمّد صحاحی، ذاکر و مرثیه سرا ( تولد ۱۲۷۲ وفات ۱۳۲۸ ه.ش )
۵_ سیّد مرتضی موسوی نسب، شاعر و مدّاح و مرثیه سرا ( تولّد ۱۲۷۹ ه.ق. وفات ۱۳۲۹ ه.ش. )
۶_ ملاّ محمّد جعفر عتیق بهبهانی شاعر معروف ، روزنامه نگار ، مدّاح ، مرثیه سرا و تعزیه گردان برجسته بهبهان ( تولّد ۱۲۷۹ ه.ق. وفات ۱۳۵۹ ه.ش.)
۷_ حاج حمدالله نادی، شاعر، مرثیه سرا و تعزیه گردان ( تولّد ۱۳۰۲ وفات ۱۳۶۷ ه.ش.)
۸_ حجت الاسلام حاج شیخ احمد بخردی ( تولّد ۱۳۲۳ وفات ۱۳۷۷ ه. ش.) واعظ مشهور و خطیب برجسته و شاعر اهل بیت و صاحب دیوان اشعار
۹_ حاج عبدالنّبی(جعفر) دعاوی (تولد ۱۳۱۶ وفات ۱۳۷۲ ه. ش. ) شاعر و ذاکر مخلص اهل بیت
۱۰_ محمّدحسین مرتّب (تولّد ۱۳۱۱ وفات ۱۳۸۰ ه. ش.) شاعر و محقّق بزرگ
۱۱_ استاد سیّد محمّد سیّد (تولّد ۱۳۱۹ وفات ۱۳۸۷ ه. ش.) شاعر بزرگ و مشهور محلّی سرا و صاحب مجموعه اشعار «چهارده چراغ، کوله بار سیّد، گپ سیّد»
۱۲_ سید لطف الله عبدالمطلّبی (تولّد ۱۳۱۵ وفات ۱۳۸۲ ه. ش) شاعر و ذاکر اهل بیت
۱۳_ استاد عبدالحسین عتیق (تولد ۱۳۲۴ وفات ۱۳۸۰ ه. ش.) شاعر برجسته و نوحه پرداز مشهورصاحب مجموعه شعر «نفسی با تو» و مراثی و مدایح فراوان چاپ نشده
۱۴_استاد فرج الله پیکار (تولّد ۱۲۹۹ وفات ۱۳۷۱ ه. ش.)

از شاعران آئینی و نوحه سرا که در این بخش ذکری از آنان نشده می توان به افراد زیر اشاره کرد:
۱_ خواجه (حاجی میرزا ) محمد صالح متخلّص به « مذنب بهبهانی » فرزند خواجه زکی که معاصر میرزا شوقی بود و شغل عطّاری داشت و به سال ۱۲۸۲ ه.ق. حکیم و طبیب شاهزاده احتشام الدّوله حاکم وقت بهبهان بوده است.
۲_ ملا فضل الله آذری
۳_ شیخ محمدزمان مرشد محسنی بهبهانی
(وفات ۱۳۳۰ ه. ش.)
۴_ مشهدی رضا علی پور دانشی (وفات ۱۳۵۷ ه. ش)
۵_ عبدالرضا عتیق (تولّد ۱۳۱۶ وفات ۱۳۸۲ه. ش.) شاعر، مدّاح و تعزیه خوان
۶_ سیّد جواد هاشمی
۷_ آخوند نذیر فرهنگ شاعر و مدّاح اهل بیت ( وفات ۱۳۸۴ ه.ق. برابر با ۱۳۴۴ ه.ش. )
۸_ حاج عبدالحسین شمس فرزند آخوند ملا محمّد ذاکر بهبهانی ، مدّاح و شاعر اهل بیت متخلّص به ذرّه ( تولّد ۱۲۶۴وفات ۱۳۵۷ ه.ش)
۹_ حاج آقا حسن اعتماد زاده فرزند آخوند ملا محمّد ذاکر بهبهانی (تولّد ۱۲۷۳ وفات ۱۳۵۳ ه.ش.)
۱۰_ شیخ رجب فخر الشّعرا مدّاح و مرثیه گوی بزرگ اهل بیت ( وفات ۱۳۶۶ ه.ش.)
۱۱_ حاج حبیب الله معلّمی ( تولد ۱۳۰۵ ه.ش. وفات ۱۳۹۰ ه. ش.) شاعر برجسته و مرثیه سرای بهبهانی الاصل مقیم اهواز سراینده ی مجموعه نوحه های « شفق خونین، وادی عشق، شور عاشورا»
۱۲_ علی روشن بخت مدّاح و مرثیه سرا
۱۳_ حاج فیروز بصیری نسب ( تولّد ۱۳۰۶ ه.ش. ) مرثیه سرا
۱۴_ مرشد محمد جواد خندانی فرزند گلشن ( تولّد ۱۳۱۳ وفات ۱۳۸۹ ه.ش. ) مدّاح ، خطیب و شاعر معاصر مؤلّف مجموعه شعر و وعظ « گلشن » در سه جلد
۱۵_ کربلایی مندنی زیدانی ( متولد ۱۳۰۵ وفات خرداد ۱۳۹۶) تعزیه خوان و ذاکر

بخش دوم:
«چراغهای روشن»

در این بخش به شاعران و مرثیه سرایانی که تا زمان تالیف کتاب در قید حیات بوده اند، اشاره و نمونه نوحه های آنان ذکر شده است. شاعرانی مانند:
۱_ حاج اسدالله اسدی ( تولّد ۱۳۱۱ وفات ۱۳۸۸ ه.ش.) شاعر ، مدّاح و مرثیه سرا صاحب مجموعه شعر ( نغمه های دل انگیز ) که به کوشش خیرالله محمّدیان در سال ۱۳۸۶ چاپ شد.
۲_ استاد حاج رضا قدری ( تولّد ۱۳۱۱ ه.ش.) مرثیه سرا
۳_ عبدالمجید شفیعی ( تولّد ۱۳۱۳ ه.ش. ) متخلّص به خطایی، تعزیه خوان و مدّاح اهل بیت
۴_ محمد حسین بصیری ( تولّد ۱۳۲۰ ه.ش. ) مرثیه سرا
۵_ استاد کربلایی جعفر محمدحسنی ( تولّد ۱۳۲۳ ه.ش. ) متخلّص به «نصیب» تعزیه خوان، مدّاح و شاعر اهل بیت
۶_ استاد حاج بشیر تجلّی ( تولّد ۱۳۲۶ ه.ش. ) کثیرالشّعرترین شاعر و مرثیه سرای تاریخ ادبیّات بهبهان صاحب آثار متعدّد مانند « تجلّی نور، تجلّی مهر، تجلّی عشق، تجلّی ایثار ، تجلّی ایمان، تجلّی اخلاص، تجلّی شور و شعور، تجلّی خون » و چندین کتاب چاپ نشده ی دیگر
۷_ عیسی مدحتی ( تولّد ۱۳۳۰ ه. ش. ) مرثیه سرا
۸_ استاد عباس سلطانی ( تولّد ۱۳۳۱ ه. ش. ) شاعر برجسته محلّی گو و سراینده « خیالت تا امی»
۹_ استاد حسین تجلّی ( تولّد ۱۳۳۵ ه.ش. ) آواز خوان مشهور، مدّاح و مرثیه سرا
۱۰_ استاد محمّد تمدّن ( تولّد ۱۳۳۵ ه.ش. ) شاعر و طنزپرداز و مرثیه سرا
۱۱_ فریدون یوسفی ( تولّد ۱۳۳۷ ه.ش. ) مرثیه سرا
۱۲_ سیّد ابوالقاسم موسوی پور شیرازی ( تولّد ۱۳۴۴ ه.ش. ) نقاش ، خوش نویس و مرثیه گوی اهل بیت (ع)
۱۳_ سیروس مختاران ( تولّد ۱۳۴۵ ه.ش. ) صاحب مجموعه ی « گپ دل » به گویش محلّی بهبهانی ، شاعر ، مدّاح و مرثیه گو
۱۴_ حاج احمد بهزادپور ( تولّد ۱۳۴۵ ه.ش. ) مدّاح و مرثیه سرا
۱۵_ خیرالله محمّدیان (تولد ۱۳۴۵ ه.ش.) شاعر، نویسنده و پژوهشگر مؤلف «دیوان اشعار میرزاشوقی بهبهانی، ستارگان بی غروب، قلب من مال خودم نیست، آئین ها و سوگواری های مذهبی در دارالمومنین بهبهان، فرهنگ عامیانه مردم بهبهان، توصیف همزمانی ساخت واژه در گویش بهبهانی، فرهنگ لغات و اصطلاحات گویش بهبهانی و …»
۱۶_ امیرحسین محسنات ( تولّد ۱۳۴۹ ه.ش. ) شاعر متعهد و نوحه پرداز
۱۷_ محمّدرضا سروری ( تولّد ۱۳۵۱ ه.ش. ) شاعر و مرثیه سرا صاحب مجموعه «نخل بی سر» در شش جلد
۱۸_ روح الله (علی رضا) نیک باغ ( تولّد ۱۳۵۹ ه.ش. ) مدّاح و مرثیه سرا
۱۹_ عبدالله دژآگام متخلّص به عرفان ( تولّد ۱۳۵۹ ه.ش. ) مدّاح و نوحه پرداز
۲۰_ جهانگیر مرادیان بهبهانی (تولد ۱۳۴۲ ه. ش. )
۲۱_ نعمت الله روانداز (تولد ۱۳۳۱ ه. ش.)
از نوحه پردازانی که در این بخش از آنها ذکری به میان نیامده شاعران ارجمند زیر است:
۱_ استاد حاج محمد سروش (تولد ۱۳۲۶ ه. ش.) نویسنده، مداح و شاعر متعهد
۲_ دکتر عزیزالله سالاری (تولد ۱۳۴۰ه. ش.) شاعر، نویسنده، پژوهشگر و استاد برجسته دانشگاه مؤلف بیش از ۲۵ اثر ارزشمند در حوزه های مختلف فلسفی، عرفانی، ادبی، دفاع مقدس

۳_ رسول آیرم
۴_ منصور فرخایی (تولد ۱۳۴۵ ه. ش.) مداح و شاعر متعهد
۵_ دکتر میثم امانی (تولد ۱۳۵۰ ه. ش.) شاعر متعهد و استاد دانشگاه
۶_ علی زارعی رضایی (تولد ۱۳۵۴ه. ش.) شاعر متعهد
۷_ نادر تقدیسی (تولد ۱۳۴۸)
۸_ حاج سیف الله مومنی مقدم
۹_ سعید صفایی مقدّم ( تولّد ۱۳۶۹ ه.ش. ) نوحه پرداز
۱۰_ استاد حسین آموزش (تولد ۱۳۲۶ ه. ش.)
۱۱_ حاج امیر پیروی (تولد ۱۳۴۳ ه. ش.) مداح و نوحه سرا
۱۲_ نورالله آیرم (تولد ۱۳۴۲ ه. ش.)
۱۳_ ناصر آبرومند (۱۳۴۷ ه.ش.)
۱۴_حاج یحیی ابوعلی
۱۵_ یدالله محمدی
۱۶_ عبدالله تجلّی
۱۷_ حجت الاسلام شیخ محسن بخردی
۱۸_ سید یدالله مصفا
۱۹_ امیر مکاری مقدم
۲۰_ غلامعلی تژم

اجر همه ی ذاکران، مداحان، نوحه خوانان و نوحه پردازان با آقا اباعبدالله الحسین علیه السلام.

نویسنده: حاج خیرالله محمّدیان

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *